Soạn bài Viết bài nghị luận phân tích một tác phẩm kịch

1. Định hướng Viết bài nghị luận phân tích một tác phẩm kịch:

Trước hết, khi thực hiện phân tích một tác phẩm văn học, quan trọng nhất là xác định thể loại của tác phẩm đó (truyện, thơ, tiểu luận, kịch) để có thể áp dụng tri thức về thể loại vào quá trình phân tích. Trong những bài học trước đó, chúng ta đã nắm được cách phân tích một tác phẩm truyện (Bài 6), một tác phẩm thơ (Bài 7), và cách phân tích một tác phẩm hài kịch (Bài 9).

Khi phân tích, chúng ta có thể tập trung vào toàn bộ tác phẩm hoặc chỉ một phần cụ thể của nó. Quá trình phân tích cần bao gồm cả hai khía cạnh chính: phân tích nội dung (bao gồm đề tài, chủ đề, ý nghĩa) và phân tích nghệ thuật (bao gồm xung đột, nhân vật, hành động, lời thoại, thủ pháp trào phúng). Chúng ta cần chỉ ra tác dụng của các yếu tố hình thức nghệ thuật này trong việc biểu đạt nội dung của tác phẩm, bao gồm cả việc làm nổi bật hoặc phản ánh đề tài, ý nghĩa, tình cảm và thái độ của tác giả.

Để viết bài phân tích một tác phẩm hài kịch hoặc truyện cười, chúng ta cần tuân theo các bước sau:

– Xác định rõ yêu cầu của bài nghị luận, bao gồm yêu cầu cụ thể từ đề bài (nếu có).

– Đọc lại tác phẩm hài kịch mà chúng ta sẽ phân tích.

– Xác định vấn đề cụ thể (bên trong nội dung và hình thức) mà bài viết sẽ tập trung phân tích.

– Thực hiện các bước phân tích theo quy trình viết bài nghị luận.

– Chú ý lựa chọn và sử dụng bằng chứng từ tác phẩm để giải thích, phân tích và đưa ra nhận xét. Bằng cách này, chúng ta sẽ đóng góp vào việc xác định giá trị của tác phẩm.

– Hạn chế việc chỉ mô tả nội dung một cách đơn giản hoặc chỉ nhận xét về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm một cách chung chung và thiếu thuyết phục trong bài viết.

2. Thực hành Viết bài nghị luận phân tích một tác phẩm kịch:

Đề bài (trang 95, SGK Ngữ văn 8, tập 2 – Cánh diều) yêu cầu phân tích đoạn trích “Đổi tên cho xã” từ vở kịch “Bệnh sĩ” của tác giả Lưu Quang Vũ.

2.1. Thực hành viết theo các bước:

a. Chuẩn bị

– Để bắt đầu, cần đọc lại đoạn trích “Đổi tên cho xã” và sử dụng kiến thức đã học từ các văn bản ở Bài 4.

– Cần xác định các yếu tố nội dung và hình thức nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích để tập trung vào chúng trong quá trình phân tích.

b) Tìm ý và lập dàn ý

– Trước hết, cần tìm ý cho bài viết bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi sau:

Tình huống của đoạn trích là gì? Có những nhân vật nào?

Các nhân vật có đặc điểm gì, đại diện cho kiểu người nào?

Hành động và lời thoại của các nhân vật được khắc họa ra sao?

Có những chi tiết vô lý, gây cười nào thể hiện tính hài kịch của đoạn trích?

Có những xung đột nào trong đoạn trích? Kết quả giải quyết là gì?

Em có nhận xét gì về giá trị nội dung, nghệ thuật của đoạn trích?

– Sau khi thu thập ý và thông tin, cần lập dàn ý bằng cách sắp xếp các ý đã tìm được theo bố cục ba phần sau:

+ Mở bài

Giới thiệu đoạn trích “Đổi tên cho xã” (xuất xứ, vị trí, thể loại, tác giả).

Nêu ấn tượng và cảm nhận chung về đoạn trích.

+ Thân bài

Khái quát nội dung của đoạn trích và nêu tình huống kịch.

Lí giải về xung đột và cách giải quyết xung đột trong đoạn trích.

Phân tích đặc điểm nổi bật của một số nhân vật và làm rõ ý nghĩa của đoạn trích.

+ Kết bài

Nhận xét về giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích.

Rút ra những bài học về nhận thức và hành động cho bản thân.

c) Viết

Dựa vào dàn ý đã lập, tiến hành viết bài văn hoàn chỉnh.

2.2. Bài viết tham khảo phân tích một tác phẩm kịch:

Trong đoạn trích “Đổi tên cho xã” của tác giả Lưu Quang Vũ, chúng ta được làm quen với xã Hùng Tâm và những biến đổi đáng kể trong cộng đồng này qua việc đổi tên xã và chức vụ của một số người. Điều này thể hiện tác hại của bệnh sĩ diện và ảnh hưởng của nó đến cộng đồng và xã hội, chủ yếu thông qua nhân vật ông Chủ tịch xã Toàn Nha, người tiêu biểu cho kiểu người thích sống giả dối trong xã hội.

Ông Toàn Nha là một cá nhân mà chúng ta có thể thấy sự phản ánh rõ ràng về sự đối lập giữa hình thức và bản chất, suy nghĩ và hành động. Ông là một người sống giả dối và tham vọng mù quáng. Ông có ước mơ xây dựng và phát triển xã Hùng Tâm thành một xã khoa học, để ông có thể tỏ vẻ vang và đứng trên cả các xã khác cũng như trước cấp trên. Tuy nhiên, ông thiếu sự hiểu biết và phân tích cơ bản về tình hình thực tế của xã mình. Ông chỉ tìm hiểu nơi khác một cách hời hợt, không có sự tiếp cận thực tế. Ông muốn phát triển kinh tế nhưng lại bỏ qua những yếu tố cơ bản cần thiết để cải thiện cuộc sống của người dân trong xã. Lời nói của ông thường tràn ngập những thuật ngữ khoa học và lố bịch như “Bây giờ làm ăn mới rồi, quy mô khoa học… Đâu muốn hoạn phải mang lợn đến tận trụ sở.” Ông tạo ra một bề ngoài cao siêu và sáng tạo, nhưng thực tế lại là phũ phàng và thiếu tính thực tế. Ông được phong chức một cách tràn lan, nhưng lại không có khả năng thực hiện những gì ông nói. Thậm chí, những người đang giữ chức vụ đó cũng không hiểu rõ mình đang phải làm gì.

Nhân vật trong đoạn trích này thể hiện sự không cân xứng giữa hình thức bề ngoài và bản chất bên trong, cũng như giữa suy nghĩ và hành động. Ví dụ điển hình là ông Đốp, một người vốn không có đặc điểm gì đáng chú ý, lại được phong chức Chủ nhiệm Trung tâm Triệt sản gia súc của xã Hùng Tâm. Ông Thình, người từng là đội trưởng đội làm các công việc phụ trong xã, cũng được phong chức Chủ nhiệm Trung tâm Công nghệ. Cả hai ví dụ này cho thấy sự hỗn độn và hài hước trong việc phân phối chức vụ, và cách mà những người này không có khả năng thực hiện những nhiệm vụ mà họ được phong chức. Điều này làm cho việc làm của họ trở nên lố bịch và trái với lý thuyết.

Trong đoạn trích “Đổi tên cho xã” của tác giả Lưu Quang Vũ, chúng ta thấy ngôn ngữ của ông Chủ tịch xã Toàn Nha không phù hợp với bầu không khí của một cuộc họp mang tính chất trang nghiêm. Lời nói của ông đầy rẫy những từ ngữ không rõ nghĩa và cảm nhận như “ta bung ra” hay “ta bung ra pháo,” tạo nên một bầu không khí hài hước và mâu thuẫn trong buổi họp. Điều đáng chú ý là ông muốn phát triển kinh tế nhưng lại triệt hạ những công việc cơ bản tại xã Hùng Tâm, chuyển sang sản xuất pháo một cách không rõ ràng. Thậm chí, những người được phân công quản lý sản xuất pháo cũng không hiểu rõ nhiệm vụ của họ. Ông Nha cố tình sử dụng từ ngữ khoa học như “Trung tâm Công nghệ” để làm cho bản thân mình trở nên cao cấp hơn, nhưng thực tế, chỉ có sản xuất pháo mà không có sự đầu tư vào các lĩnh vực khác.

Văn bản này thể hiện sự mâu thuẫn giữa ý tưởng và thực tế. Ông Nha vẽ ra một tầm nhìn hoàn hảo về một xã phát triển và giàu mạnh thông qua khoa học, nhưng thực tế lại là ngược lại. Những gì ông làm chỉ đẩy người dân vào tình trạng nghèo đói và hỗn loạn. Đây là một sự tương phản rõ ràng giữa hoàn mỹ và hiện thực. Kết quả là một loạt các chức danh mới được tạo ra mà không có cơ sở khoa học và chỉ tạo ra sự rối loạn trong xã Hùng Tâm.

Văn bản “Đổi tên cho xã” không chỉ nêu lên một hiện tượng nhức nhối trong xã hội Việt Nam, đó là thích sĩ diện, mà còn sử dụng thủ pháp trào phúng và phóng đại để chỉ ra những sự mâu thuẫn và giả dối trong hành vi của các nhân vật. Ông Nha, như một biểu tượng của thích sĩ diện, đại diện cho sự không phù hợp giữa lý tưởng và thực tế, và sự mâu thuẫn giữa hình thức và bản chất.

3. Rèn luyện kĩ năng nêu lí lẽ và bằng chứng trong phân tích tác phẩm văn học:

Bài tập (trang 96, SGK Ngữ văn 8, tập 2 – Cánh diều): Chỉ ra luận điểm, lí lẽ, bằng chứng và cách phân tích bằng chứng được sử dụng trong đoạn văn sau:

“Nhân vật để lại ấn tượng nổi bật trong đoạn trích kịch Đổi tên cho xã là ông Nha – chủ tịch xã, một điển hình cho kiểu người háo danh, sĩ diện. Là con người, ai cũng có những mong muốn, kì vọng nhưng nếu những mong muốn không xuất phát từ thực tế sẽ chỉ là ảo tưởng, cố theo đuổi bằng được ảo tưởng đó và tìm cách huyễn hoặc mình thì chẳng khác nào lừa người, lừa mình. Chỉ vì thay đổi cái tên của xã (theo ý chủ quan, cá nhân) mà ông chủ tịch xã tuyên bố rằng “lịch sử xã ta mở sang một trang mới”, “chấm dứt cái tên … nôm na của một quá khứ tối tăm, nghèo khổ”. Chính những lời nói đại ngôn, sáo rỗng đã cho thấy ông chủ tịch xã là người nóng vội, thiếu hiểu biết, kiểu “ếch ngồi đáy giếng”. Ông khao khát thay đổi hoàn cảnh nhưng lại không có phương pháp đúng. Làm gì có chuyện chỉ cần đặt lại cho xã cái tên mới thật kêu là mọi việc sẽ thay đổi theo chiều hướng tốt đẹp như một giấc mơ!”

Trả lời: