Sử thi là tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hoặc nhiều biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại. Tác phẩm "Đăm săn đi săn bắt nữ thần mặt trời" là một trong những tác phẩm sử thi tiêu biểu ca ngợi về hình ảnh người anh hùng không chịu khuất phục trước khó khăn thử thách.
Mục lục bài viết
1. Bố cục văn bản Đăm Săn đi bắt Nữ thần mặt trời:
– Phần 1 Từ đầu… cho diêng của ta nào!: Đăm Săn định đi tìm nữ thần mặt trời
– Phần 2 Tiếp theo … chàng nhảy lên ngựa ra đi: Hành trình tìm đường đến nhà Nữ Thần Mặt Trời của Đăm Săn
– Phần 3 còn lại: Cảnh Đăm Săn trở về và phá gánh chịu hậu quả là hình phạt của thần Trời và thần Đất.
2. Câu trả lời cho câu hỏi phía trước văn bản đọc:
* Gợi ý giải quyết câu hỏi trước văn bản đọc:
2.1. Tìm hiểu và chia sẻ với các bạn kiến thức về những đặc trưng, văn hoá của người Ê-đê (như: ngôn ngữ, ẩm thực, nhà truyền thống, lễ hội, . ..)
Trang phục:
– Phụ nữ: áo chui màu chàm, được tô điểm bởi những dải hoa văn làm từ sợi màu vàng, đỏ, trắng ở cổ áo, bả vai, cánh tay, cổ và gấu áo. Váy được cuốn các vòng quanh eo và kéo dài xuống đến mắt cá chân không.
– Đàn ông: đóng khố và khoác vải tấm. Cổ áo khoét sâu, rộng và được cắt một đường trước vai. Phần bụng có chiều rộng khoảng 30cm.
– Ẩm thực: vị chủ yếu trong ẩm thực của người Ê-đê là vị cay, đắng và chát. Món ăn được nấu và phối hợp các loại thực phẩm và gia vị với nhau.
– Nhà ở: nhà sàn nhỏ truyền thống, dựng từ tre, nứa, lá, mái lợp tranh.
– Lễ hội: lễ hội cúng bến nước, lễ hội mừng cơm mới, lễ hội cồng chiêng v.v. ..
2.2. Tìm hiểu ý nghĩa của biểu tượng mặt trời trong các nền văn hoá:
Ý nghĩa của biểu tượng mặt trời trong các nền văn hoá:
Trong văn hoá phương Tây:
– Thần thoại Hy Lạp: Mặt Trời được nhân cách hoá là thần Hê-li-ớt, điều khiển cỗ xe ngựa bay trên không trung để chiếu ánh sáng vào loài người.
– Châu Úc: Mặt Trời được cho là con trai của Đấng Sáng sinh và là vị thần linh nhân từ, yêu thương loài người.
Trong văn hoá phương Đông:
– Trung Quốc: giải thích cho sự hiện diện của Mặt Trời và khát khao chinh phục tự nhiên của loài người.
– Ấn Độ: Trong kinh Vệ Đà, Mặt Trời được xem là con mắt của vũ trụ.
– Việt Nam: thể hiện mong muốn khám phá và khát khao chiếm lĩnh thiên nhiên của con người.
3. Câu trả lời cho câu hỏi trong văn bản đọc:
* Gợi ý trả lời câu hỏi trong văn bản đọc:
Chú ý các chi tiết mô tả Đăm Săn khi đến nhà của Đăm Par Kvây.
Chi tiết mô tả Đăm Săn đến nhà Đăm Par Kvây:
– “Chồm lên hai lần, chàng leo hết cầu thang.”.
– “Chàng giậm chân trên sàn sân, hai lần sàn sân làm như cỗ cách, bảy hàng cột nhà chao qua chao lại từ đông sang tây.”.
– “Chàng giắt chà gạc lên, rồi ngồi xuống, trông nghênh nghênh như con rắn trong hang, ngang ngang như con cọp trong đầm, như con tê giác trong thung.”.
“Chàng nói nói cười cười, tiếng oang oang như sấm gầm sét dậy.”.
Hình dung cảnh tiếp đón Đăm Săn trong nhà Đăm Par Kvây. Chú ý các chi tiết về đời sống văn hóa và phong tục của người Ê-đê.
Hình dung cảnh tiếp đón Đăm Săn trong nhà Đăm Par Kvây:
– Đăm Săn được tôi tớ trong nhà Đăm Par Kvây tiếp đón vô cùng nồng hậu, chu đáo.
– Mọi người thi nhau chuẩn bị đồ: thuốc lá, vỏ trầu, thức ăn, rượu, nước mời Đăm Săn.
– Không khí diễn ra vô cùng vui vẻ, náo nhiệt.
Các chi tiết về đời sống văn hóa và phong tục của người Ê-đê:
– “Tôi tớ trải dưới một chiếu trắng, trải trên một chiếu đỏ làm chỗ ngồi cho nhà tù trưởng”.
– “Rồi họ đem ra thuốc sợi cả hòm đồng, thuốc lá cả sọt đại, trầu vỏ cả gùi to, không còn sợ thiếu thuốc, thiếu trầu cho Đăm Săn ăn, hút.”.
– “Họ đốt một gà mái ấp, giết một gà mái đẻ, giã gạo trắng như hoa êpang, sáng như ánh mặt trời, nấu cơm mời khách.”.
– “Họ đi lấy rượu, đem một ché tuk da lươn, một ché êbah Mnông, trên vẽ hoa kơ-ụ, dưới lượn hoa văn, tai ché hình mỏ vẹt sâu lỗ.”.
– “Ai đi lấy nước cứ đi lấy nước, ai đánh chiêng cứ đánh chiếng, ai cắm cần cứ cắm cần.”.
Dự báo về hành trình tới nhà Nữ Thần Mặt Trời.
Dự báo về hành trình tới nhà Nữ Thần Mặt Trời:
– Rừng nhiều cọp, đường nhiều rắn.
– Nhiều chông lớn, chông nhỏ.
– Nước nhiều đỉa, rừng nhiều vắt.
– Hành trình nhiều khó khăn, nguy hiểm, không ai vào bắt Nữ Thần Mặt Trời được.
Lời khuyên của Đăm Par Kvây với Đăm Săn.
Lời khuyên của Đăm Par Kvây với Đăm Săn: “Tôi cột diêng bằng thừng, tôi trói diêng bằng dây, tôi không cho diêng đi vào đấy đâu. Tôi xin cúng cầu phúc cho diêng một lợn, tôi xin tiễn chân diêng một trâu, tôi không cho diêng đi vào rừng thiêng của Nhà Trời đâu. Ở đấy, chông lớn nhiều như lông nhím, chông nhỏ nhiều như lông chó, con sóc nhảy vào thân nó cũng khó mà vẹn toàn nữa là!”.
Chú ý thái độ của Đăm Săn khi lắng nghe lời khuyên bảo của Đăm Par Kvây.
Thái độ của Đăm Săn khi nghe lời khuyên bảo của Đăm Par Kvây là dám đương đầu với hiểm nguy và dũng cảm, quyết tâm tìm về nhà Nữ Thần Mặt Trời.
Đối chiếu hình ảnh miêu tả ngôi nhà Nữ Thần Mặt Trời với phần chú thích văn bản.
Từ ngữ miêu tả ngôi nhà Nữ Thần Mặt Trời với phần chú thích văn bản trùng với nhau và cùng diễn tả không khí lạnh lẽo, vắng lặng.
Hình dung về cảnh tượng ngôi nhà Nữ Thần Mặt Trời.
Hình dung về cảnh tượng ngôi nhà Nữ Thần Mặt Trời: Ngôi nhà của Nữ Thần Mặt Trời nằm trên một ngọn núi cao chót vót. Ngôi nhà ở phía sau cũng nguy nga, hoành tráng. Mọi thứ chỉ là một màu vàng chói loá. Toà nhà dài dằng dặc có quá nửa voi dưới nền đất. Cồng, chiêng xếp đầy nhà, người hầu kẻ hạ nhiều không sao đếm được, xà ngang xà trên đều dát vàng.
Tưởng tượng về hình ảnh Nữ Thần Mặt Trời.
Hình ảnh Nữ Thần Mặt Trời hiện lên hết sức đẹp đẽ và lộng lẫy. Thân người luôn là màu vàng óng ánh và chói loà hai mắt. tóc dài và được búi cao vô cùng đẹp mắt. Bước chân dịu dàng đi trên sàn nhà. Giọng nói nhanh.
Vì sao Nữ Thần Mặt Trời từ chối Đăm Săn?
Nữ Thần Mặt Trời từ chối Đăm Săn vì nếu nàng đi thì:
– Mọi loài động vật sẽ chết.
– Cả người Ê-đê, Ê-ga cũng chết vì không còn nước uống, chết cả người Kur, người Lào vì hết đất làm nương.
– Cây trong rừng sẽ chết khô, lau lách không thể đâm chồi, cỏ cây lụi tàn.
– Đất đai nứt nẻ, sống suối sẽ cạn khô.
Lưu ý phản ứng của Đăm Săn khi bị Nữ Thần Mặt Trời khước từ.
Phản ứng của Đăm Săn khi bị Nữ Thần Mặt Trời khước từ là vẫn tỏ rõ quyết tâm đòi được cưới Nữ Thần Mặt Trời về làm vợ. Sau khi Nữ Thần nhất quyết không đồng ý thì Đăm Săn mới chấp nhận để quay về rừng.
Tưởng tượng cảnh Đăm Săn trong Rừng Đen.
Ban đầu, con ngựa của Đăm Săn đã có thể đi bình thường nhưng bùn không mềm. Mặt Trời mỗi lúc lại lên cao khiến bùn trở nên khô cứng. Ngựa đi tới đâu là bùn ngập tới đấy và cuối cùng cả ngựa lẫn Đăm Săn đã bị bùn sình nhấn chìm.
4. Câu trả lời các câu hỏi sau khi đọc văn bản:
*Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc văn bản
Câu 1 (trang 111, SGK Ngữ văn 7, tập 1) :
– Các sự kiện quan trọng của đoạn trích:
+ Đăm Săn đến nhà Đăm Par Kvây để cùng Đăm Par Kvây đi tìm Nữ Thần Mặt Trời.
+ Đăm Par Kvây khuyên chặn không được vượt rừng tìm vào nhà Nữ Thần Mặt Trời bởi đường đi hiểm trở.
+ Đăm Săn cũng kiên quyết đi vào nhà Nữ Thần Mặt Trời.
+ Đăm Săn gặp Nữ Thần Mặt Trời và tỏ ý muốn lấy nàng làm vợ.
+ Nữ Thần Mặt Trời không đồng ý và bảo Đăm Săn hãy đi tiếp.
+ Đăm Săn trở về rồi chết ở Rừng Đen.
– Sự kiện trên thể hiện phẩm chất dũng cảm, kiên cường cùng nghị lực tuyệt vời của một người anh hùng không bao giờ lùi bước trước khó khăn, gian khổ. Đồng thời, thể hiện khát khao chinh phục Nữ Thần mãnh liệt của Đăm Săn.
Câu 2 (trang 111, SGK Ngữ văn 7, tập 1) :
* Vai trò của lời kể, lời miêu tả và lời đối thoại trong quá trình xây dựng nhân vật.
– Lời kể:
+ Là các đoạn văn chạy ngang hoặc ở giữa những đoạn đối thoại.
+ Là lời của người kể chuyện tóm tắt nội dung và diễn biến của sự việc.
+ Lối kể chậm này chỉ dừng ở những chi tiết nhỏ.
cách> Tác dụng: dẫn dắt người đọc đi theo diễn biến câu chuyện, gây sự tò mò, mong đợi nơi người đọc và giúp làm sáng tỏ tâm lý của nhân vật.
– Lời miêu tả:
+ Nằm trong phần lời kể lẫn lời đối thoại.
+ Miêu tả chi tiết vẻ ngoài của người anh hùng Đăm Săn, sự hiểm nguy trên đường đi tìm nhà Nữ Thần, vẻ đẹp của Nữ Thần, ngôi nhà nơi Nữ Thần Mặt Trời đang sống và cảnh tượng Đăm Săn trong Rừng Đen.
+ Từ ngữ miêu tả giàu tính gợi dục và gợi cảm.
+ Những thủ pháp phóng đại, so sánh được áp dụng nhiều nhất
=> Tác dụng: Lối miêu tả chi tiết đã tạo nên sự hấp dẫn, giúp người đọc dễ dàng hiểu rõ hơn phẩm chất dũng cảm, kiên cường của người anh hùng Đăm Săn trên đường đến Rừng Đen truy cứu Nữ Thần Mặt Trời.
– Lời đối thoại:
trích Lời đối thoại của Đăm Săn với Đăm Par Kvây, Nữ Thần với người hầu và Đăm Săn với Nữ Thần.
=> Tác dụng: Thể hiện rõ ràng hơn thái độ, tính cách và phẩm chất của các nhân vật khác nhau.
* Một số đặc trưng của lời văn sử thi trong đoạn trích:
– Lời văn trữ tình trong đoạn trích có sự phối hợp chặt chẽ giữa yếu tố ẩn dụ với yếu tố miêu tả.
– Những thủ pháp cường điệu và miêu tả được áp dụng nhiều.
sự Cách kể truyện nhẹ nhàng, thường có khoảng dừng ở các đoạn mở đầu.
Câu 3 (trang 111, SGK Ngữ văn 7, tập 1) :
– Truyện được kể dưới ngôi thứ ba, với hình thức bên ngoài, là người chứng kiến và hoà mình cùng tập thể để kể lại câu chuyện của người anh hùng Đăm Săn.
– Những thông tin về hình thức người kể chuyện sử thi của người Ê-đê:
+ Hình thức thể hiện: hát và kể chuyện. Để có thể miêu tả tính cách hoặc hành vi của nhân vật một cách tự nhiên, thì người hát kể sử thi phải kết hợp được ngôn ngữ cơ thể và biểu cảm trên gương mặt.
+ Người kể: Pô khan được người Ê-đê coi là người hát kể sử thi. Họ có thể là nghệ nhân hay những người có bề dày văn hoá dân gian.
+ Thời gian kể: các buổi tối hoặc trong những ngày lễ hội lớn.
+ Không gian kể: khu nhà cổ; bến nước; chòi rẫy.
Câu 4 (trang 111, SGK Ngữ văn 7, tập 1) :
– Theo em, hình tượng Nữ Thần Mặt Trời trong sử thi “Đăm Săn” mang ý nghĩa:
+ Hình ảnh Nữ Thần Mặt Trời biểu trưng cho sức mạnh của thiên nhiên và phản ánh khát vọng chinh phục vũ trụ của người xưa.
vì ánh Mặt Trời biểu trưng của chế độ nô lệ. Hình ảnh của Nữ Thần Mặt Trời gắn chặt với hình ảnh của người phụ nữ. Hành động kiên quyết chinh phục Nữ Thần Mặt Trời của Đăm Săn đã cho thấy sự khác biệt trong quyền lực giữa hai giới dưới chế độ nô lệ của người Ê-đê.
+ Nữ Thần Mặt Trời là hiện thân cho nhiều vùng đất mới chưa được khám phá và chinh phục của nhân loại.
+ Đăm Săn kiên quyết đi bắt Nữ Thần Mặt Trời trước sự can ngăn của Đăm Par Kvây để thể hiện nét vẻ dũng mãnh, khí phách của người anh hùng.
Câu 5 (trang 111, SGK Ngữ văn 7, tập 1) :
– Cái chết của Đăm Săn trong Rừng Đen:
+ Điểm độc đáo của nhân vật sử thi là người anh hùng thay mặt cho cộng đồng và hành động theo tinh thần tập thể.
+ Quê hương chính là điều nhân vật sử thi hướng tới.
– Cái chết của Đăm Săn là hậu quả tất yếu của việc lựa chọn một mục tiêu nằm ngoài khả năng của bản thân và nó phản ánh bi kịch của người anh hùng trên đường chinh phục các mục tiêu.
Câu 6 (trang 111, SGK Ngữ văn 7, tập 1) :
Trong bài văn “Đăm Săn đi bắt Nữ Thần Mặt Trời”, em nhận thấy có một số đặc trưng về phong tục, tập quán và tín ngưỡng của người Ê-đê xưa:
– Kiến trúc: nhà sàn cao có các hàng cột và cầu thang.
– Vật dụng: ché tuk và ché êbah, trống, cồng chiêng, mâm đồng, chén, . . biểu thị sự thịnh vượng.
– Phong tục: trải chiếu, chơi cồng chiêng, uống rượu cần trong ché tuk và ché êbah để tiếp khách khứa.
– Tín ngưỡng: thờ hai vị thần là ông Đu và ông Điê.
Câu 7 (trang 111, SGK Ngữ văn 7, tập 1) :
* Điểm tương đồng:
– Đều chứa đựng vẻ đẹp nghị lực phi thường, kiên cường, can đảm, không khuất phục trước số phận và gian nan, vất vả.
Cao Cả Hình tượng người anh hùng luôn hoạt động theo nguyên tắc danh dự phải đứng ở vị trí hàng đầu.
* Điểm khác biệt:
– Quan niệm của người Hy Lạp cổ đại: Đấu tranh cho quyền lợi của thành bang có thể xem là phẩm chất cao nhất của người anh hùng. Trong đó, phẩm chất cao nhất vẫn là ý thức cá nhân.
– Quan niệm của người Ê-đê: Phẩm chất quan trọng nhất của người anh hùng là chinh phục thế giới thiên nhiên và khám phá các vùng đất mới.
5. Đề tài nâng cao:
“Phải chăng một tác phẩm sử thi ra đời ở một thời đại quá xa xôi như “I-li-át” hay “Đăm Săn” không còn quá nhiều ý nghĩa đối với con người hiện đại?” Hãy viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày quan điểm của bạn.
Trả lời:
Theo em, một tác phẩm sử thi ra đời ở một thời đại quá xa xưa như “I-li-át” hay “Đăm Săn” vẫn có vẹn nguyên giá trị về tinh thần cho con người hiện đại. Bởi cả hai tác phẩm đều thể hiện sự kết tinh trí tuệ của nhà văn dân gian qua các sự kiện lịch sử ảnh hưởng đến vận mệnh của toàn bộ cộng đồng như cuộc chiến hay quá trình khai phá thiên nhiên để mở rộng bờ cõi. Với những tác phẩm vĩ đại như thế, ngoài việc ta có thể hiểu biết hơn về quá khứ, ta cũng được chiêm ngưỡng vẻ đẹp tâm hồn, đời sống xã hội và hệ giá trị ẩn chứa sau các câu chuyện sử thi của cộng đồng người đó. Vẻ đẹp hình tượng của người anh hùng cũng chính là khát vọng của tập thể với ý chí đoàn kết và niềm tin tưởng vào phẩm chất vào người đứng đầu cộng đồng.