Soạn bài Con đường mùa đông – Ngữ văn 11 Kết nối tri thức

1. Trả lời câu hỏi trong Sách giáo khoa:

1.1. Trước khi đọc:

Câu hỏi (trang 65 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Hãy hình dung những trở ngại tinh thần mà một người độc hành trên đường lạnh vắng có thể phải đối diện. Theo bạn, để vượt qua những trở ngại đó, người ta có thể làm gì?

Trả lời:

– Những trở ngại tinh thần mà một người độc hành trên đường lạnh vắng có thể phải đối diện: cô đơn, mệt mỏi, nhụt chí…

– Để vượt qua những trở ngại đó, người ta có thể: đạt ra mục tiêu cho bản thân, nỗ lực học tập, cố gắng, động viên chính mình…

1.2. Đọc văn bản:

Gợi ý trả lời câu hỏi trong khi đọc:

a. Lưu ý: Mỗi hình ảnh và âm thanh trong bài thơ đều nhấn mạnh nỗi buồn và hoạt động không ngừng cố gắng vượt qua trở ngại.

• Hình ảnh bao gồm làn sương gợn sóng, ánh trăng, cánh đồng, đường mùa đông, cỗ xe tam mã, không một mái lều, ánh lửa, tuyết trắng và rừng, cột dài.

• Âm thanh bao gồm nhạc ngựa, bài ca của người xà ích, tiếng kêu tic tắc của kim đồng hồ.

b. Sự tương phản giữa ngoại cảnh và những hình ảnh trong tâm tưởng được thể hiện như thế nào?

• Ngoại cảnh mô tả vẻ đẹp thiên nhiên của Nga với sự hoang sơ và độc đáo của mùa Đông.

• Hình ảnh trong tâm tưởng tạo ra bức tranh của đêm đông lạnh lẽo, mênh mông và hiu quạnh.

=> Ngoại cảnh là phong cảnh tươi đẹp của nước non, đối lập với hình ảnh trong tâm tưởng của mùa đông lạnh lẽo ở Nga, mang trong lòng nỗi buồn tẻ và cô đơn.

c. Lời than “Ôi buồn đau, ôi cô lẻ” nối kết tâm tưởng trữ tình của nhân vật với ai và ở đâu?

Lời than “Ôi buồn đau, ôi cô lẻ” nối kết tâm tưởng trữ tình của nhân vật với cô gái Nga mà anh yêu thương ở một không gian nhỏ, yên bình và ấm áp.

d. Các hình tượng thơ đã được đề cập lại như thế nào trong bài?

Các hình tượng thơ đã được đề cập lại ở cuối bài theo thứ tự ngược lại từ khi chúng xuất hiện.

Sau khi đọc:

Nội dung chính:

Văn bản rõ ràng thể hiện các cung bậc cảm xúc của nhân vật trữ tình khi ôn lại lửa đỏ và mái ấm gia đình hạnh phúc… Niềm khao khát và hy vọng đó khiến nhân vật trữ tình càng yêu thiên nhiên, cuộc sống và cái đẹp hơn, và luôn tin rằng mình có thể vượt qua số phận.

1.3. Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu 1 (trang 64 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Nhan đề bài thơ Con đường mùa đông gợi cho bạn nhưng liên tưởng gì?

Trả lời:

Nhan đề Con đường mùa đông gợi những liên tưởng về một con đường lạnh lẽo, vắng người qua lại.

Câu 2 (trang 64 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Những hình ảnh (“trăng”, “cột sọc chỉ đường”) và âm thanh (“tiếng lục lạc”, “kim đồng hồ kêu tích tắc”) trong bài thơ đã diễn tả mâu thuẫn giữa nỗi buồn với ý thức vận động vượt qua trở ngại của nhân vật trữ tình trên con đường mùa đông như thế nào?

Trả lời:

• “Trăng” và “cột chỉ đường” tạo nên không gian hun hút và quạnh quẽ.

• “Tiếng lục lạc” và “kim đồng hồ kêu tích tắc” mang đến âm thanh lục lạc đơn điệu và buồn tẻ, như một kỉ vật nhắc nhở bao hoài niệm thương yêu.

=> Hình ảnh và âm thanh làm hiện lên cảnh vật mơ màng và xúc động. Trong không gian như vậy, nhân vật trữ tình không chỉ cảm thấy buồn mà còn mệt mỏi, ôm ấp ước vọng về mái ấm gia đình hạnh phúc, và mong muốn gặp người thương. Niềm khao khát đó khiến cho nhân vật trữ tình không chỉ xúc động mà còn tha thiết với thiên nhiên, cuộc sống và vẻ đẹp hơn.

Câu 3 (trang 64 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Xác định những hình ảnh, hoạt động tương phản trong khổ 4. Nhân vật trữ tình xuất hiện ở khổ thơ này có còn chìm trong cảnh vật u buồn nữa không? Vì sao?

Trả lời:

• Trong khung cảnh của khổ thơ thứ tư, không một vụ lửa nào tỏa sáng, không một mái lều nào thẫm đen. Chỉ có rừng sâu và một mênh mông màn tuyết trắng bao la.

• Những cột sọc hiện lên như những dấu chỉ hướng dẫn, nhưng chúng ngược chiều với hướng của tôi.

• Nhân vật trữ tình xuất hiện trong khổ thơ này vẫn đang chìm trong bóng tối của thiên nhiên hoang vu, bị bao quanh bởi “rừng sâu và tuyết bao phủ”. Bên cạnh đó, chỉ thấy những cột cây số hữu hình như đang ngang ngược di chuyển, khiến không gian trở nên càng mở ra hơn. Con đường mùa đông dường như trở nên vô tận, phủ đầy lớp tuyết trắng và màu đen đậm của rừng.

Câu 4 (trang 64 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Xác định không gian, thời gian tâm tưởng của nhân vật trữ tình trong hai khổ thơ 5 – 6. Hãy hình dung nhân vật trữ tình được tận hưởng những gì và tiếp tục đấu tranh với nỗi buồn ra sao.

Trả lời:

– Không gian: bên lò lửa đỏ

– Thời gian: ngày mai, đêm đông

– Nhân vật trữ tình không tuyệt vọng, không bi lụy, nhưng tiếp tục đấu tranh với nỗi buồn bằng cách gọi tên người yêu. Trong tuyết lạnh mà bất giác nghĩ về lò lửa đỏ, về mái ấm hạnh phúc gia đình, hy vọng được trở về gặp lại người yêu và quây quần bên gia đình.

Câu 5 (trang 64 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): “Xe tam mã”, “bài ca của người xà ích”, “mái lều, ánh lửa”, “Nhi-na” có ý nghĩa tinh thần thế nào đối với hành trình của nhân vật trữ tình trên “con đường mùa đông”?

Trả lời:

• Hình ảnh “xe tam mã”, “bài ca của người xà ích” khơi gợi sự thân thiết, quen thuộc, tạo nên trong lòng lữ khách cảm giác ngọt ngào và dễ mến.

• Hình ảnh “mái lều, ánh lửa” đem đến hình ảnh ấm cúng và hạnh phúc của gia đình.

• Nhà thơ nhắc đến người yêu (Nhi-na) nhằm giảm bớt phần nào nỗi buồn và cô đơn.

Câu 6 (trang 64 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Nêu nhận xét về những hình tượng thơ được điểm lại trong khổ thơ cuối. Hãy chia sẻ suy nghĩ của bạn về cách lấy lại cảm giác bình yên trên những “con đường mùa đông” trong cuộc đời.

Trả lời:

• Những hình tượng thơ được nhấn mạnh trong khổ thơ cuối được lặp đi lặp lại, tả rõ tâm trạng sâu sắc của nhân vật trữ tình: từ mơ tưởng trở về hiện thực, con đường cô đơn với những nỗi buồn xa vắng.

• Để cảm nhận lại cảm giác bình yên trên những “con đường mùa đông” trong cuộc đời, hãy suy ngẫm về những điều tốt đẹp của cuộc sống, sự ấm áp từ gia đình, những người thân yêu và cả những hy vọng về tương lai tươi sáng…

Câu 7 (trang 64 sgk Ngữ văn 11 Tập 1): Bạn có nhận xét gì về cấu tứ của bài thơ? Hãy liên hệ với một bài thơ khác có kiểu cấu tứ này mà bạn biết.

Trả lời:

2. Dàn ý Phân tích “Con đường mùa đông” – Ngữ văn 11 Kết nối tri thức:

I. Mở bài

Dẫn dắt và giới thiệu về tác phẩm.

II. Thân bài

1. Khái quát:

a. Tác giả

• A. Puskin (1799 – 1837) sinh ra và lớn lên tại thành phố Moscow trong một gia đình quý tộc.

• Puskin đã thể hiện tài năng văn chương từ khi còn rất trẻ. Ông đã sáng tác tác phẩm nổi tiếng khi mới 16 tuổi.

• Ông phát triển sự sáng tạo của mình trong nhiều thể loại văn học như thơ, truyện ngắn, và tiểu thuyết.

• Các chủ đề trong các tác phẩm của ông rất đa dạng, bao gồm cả việc phê phán chế độ chuyên chế của Nga Hoàng, khen ngợi tình yêu, và tôn vinh thiên nhiên và đất nước.

• Ông được gọi là “Mặt trời thi ca Nga”.

b. Tác phẩm:

• Tác phẩm “Con đường mùa đông” được sáng tác vào năm 1826 – sau khi Puskin bị đày đi.

• Nội dung chính của tác phẩm xoay quanh nỗi buồn, sự cô đơn của con người, khao khát hạnh phúc, và niềm tin vào tương lai vượt qua mọi khó khăn.

• Bố cục của tác phẩm bao gồm ba khổ đầu thể hiện nỗi buồn qua bức tranh thiên nhiên, khổ thứ tư là khổ bản lề, chuyển tiếp giữa hai phần, và ba khổ cuối là điểm tựa tinh thần thể hiện khao khát hạnh phúc của con người.”

2. Phân tích:

a. Ba khổ đầu: Nỗi buồn hiện hình qua bức tranh thiên nhiên.

• Khổ thơ thứ nhất:

• Khung thời gian là đêm khuya mùa đông, không gian mở ra trước mắt là cánh đồng bao la.

• Động từ “gợn”: Bóng dáng sương mờ màng, nhấp nhô như hơi thở yếu ớt.

• Các động từ “Xuyên”, “nhô”: Sự xuất hiện bất ngờ của vầng trăng.

• Từ láy “buồn bã”: Ánh trăng loái cuối cùng, buồn thương đọng mãi trên cánh đồng u buồn.

=> Khung cảnh mang vẻ thơ mộng và trữ tình nhưng vẫn ẩn chứa sự u tối.

• Khổ thơ thứ 2 và khổ thơ thứ 3:

• Con đường vắng lặng, buồn bã.

• Cỗ xe tam mã đang lăn bánh “Vun vút”: Thời gian trôi đi không ngừng nghỉ.

• Tiếng lục lạc rung lên đơn điệu, tẻ nhạt, truyền đạt sự mệt nhọc thông qua nghệ thuật dùng sự chuyển động để diễn tả sự yên lặng.

• Bài ca của người xà ích vừa chứa niềm vui vừa mang nỗi buồn.

=> Mỗi tiếng vang đều làm nổi bật nỗi buồn, đồng thời thể hiện sự động lực của người trữ tình để vượt qua khó khăn trên con đường của Nỗi buồn thời thế, hòa quyện cùng sự cô đơn của thân phận.

b. Khổ thơ thứ tư:

• Từ phủ định “Không”: Nhấn mạnh vào sự cảm thấy đìu hiu, hoang vắng.

• Thiên nhiên Nga hiện lên qua hình ảnh tuyết trắng và rừng rậm.

• Hình ảnh “những cột dài cây số” là biểu tượng cho những cột mốc trong cuộc đời, ngược dòng với sự tiến lên của con người.

=> Con người luôn trong tình trạng di chuyển và nhận thức được sự trôi chảy của thời gian.

c. Ba khổ cuối:

• Khổ 5 và khổ 6:

• “Ôi buồn đau, ôi cô lẻ…”: Thể hiện dòng cảm xúc mãnh liệt.

• Hình ảnh “ngày mai”: Niềm tin vào tương lai.

• Hình ảnh “Nhi – na”: Không đề cập đến một cô gái cụ thể, mà biểu tượng cho khao khát hạnh phúc bình dị, giản dị.

• Hình ảnh “lò lửa đỏ”: Biểu tượng của mái ấm.

• “Ngắm em, ngắm mãi không thôi”: Niềm hạnh phúc trào dâng trong tâm hồn.

• “Kim đồng hồ kêu tích tắc”: Thời gian vẫn không ngừng trôi qua, nhưng con người vẫn mạnh mẽ bước đi.

• “Để ta bên nhau trong đêm”: Khao khát hòa bình, hạnh phúc, trở thành động lực để người trữ tình vượt qua gian khó.

• Khổ 7:

• Hình ảnh chiếc xe ngựa cùng bác xà ích lặp đi lặp lại, tạo thành một vòng tròn tương ứng với bài thơ.

• “Sương mờ che lấp ánh trăng nghiêng”: Nỗi buồn dần lặng đi, biến thành tình yêu cuộc sống và niềm tin vào một tương lai tươi sáng.

=> Nỗi buồn không gây hậu quả tiêu cực, mà biến thành tình yêu đối với cuộc sống, khao khát tự do, và niềm tin vào tương lai lạc quan.

3. Tổng kết

III. Kết bài

3. Phân tích “Con đường mùa đông” – Ngữ văn 11 Kết nối tri thức: