Phân phối theo định mức là gì? Đặc điểm, rủi ro gặp phải và ví dụ

Phân phối theo định mức được hiểu là hành động kiểm soát việc phân phối hàng hóa hoặc dịch vụ để đối phó với sự khan hiếm. Mà trong đó:

– Kiểm soát là một quá trình thực hiện so sánh kết quả đạt được trên thực tế với những tiêu chuẩn trong điều kiện tương tự nhằm mục đích để giúp các chủ thể phát hiện sự sai lệch, thiếu sót, xác định nguyên nhân, từ đó đưa ra biện pháp điều chỉnh để đảm bảo hoạt động của chủ thể tạo ra được kết quả như đúng mong muốn của chủ thể đó.

Mục đích của việc kiểm soát là để nhằm xác định rõ các mục tiêu, kết quả đã đạt theo kế họach đã định; Bảo đảm các nguồn lực được sử dụng một cách hữu hiệu; Xác định và dự đoán sự biến động của các yếu tố đầu vào lẫn đầu ra; Xác định chính xác, kịp thời các sai sót và trách nhiệm của từng cá nhân, bộ phận trong tổ chức; Tạo điều kiện thực hiện thuận lợi các chức năng ủy quyền, chỉ huy, quyền hành và chế độ trách nhiệm; Hình thành hệ thống thống kê, báo cáo theo những biểu mẫu thích hợp cũng như để đúc rút, phổ biến kinh nghiệm, cải tiến công tác quản trị

– Về việc phân phối, thông qua quá trình phân phối thì một phần sản phẩm/dịch vụ được doanh nghiệp sản xuất trực tiếp đưa đến tận tay người tiêu dùng. Một phần còn lại được sự kết hợp giữa hệ thống phân phối cấp 1 của các doanh nghiệp sản xuất với hệ thống trung gian và bán lẻ.

Nhưng hình thức phân phối phổ biến nhất đó là doanh nghiệp bán hàng hóa cho một hệ thống phân phối. Và điều hệ trọng là họ lại không trực thuộc doanh nghiệp mình.

Tất cả các doanh nghiệp để đạt được lợi nhuận và hiệu quả cao thì kiểm soát việc phân phối hàng hóa hoặc dịch vụ là một hoạt động rất được coi trọng và cần phải đề cao.

– Khan hiếm được hiểu là tình trạng hàng hóa, dịch vụ hoặc nguồn lực không đủ so với mong muốn hay nhu cầu.

Nguồn lực khan hiếm bởi vì số lượng nguồn lực được sử dụng nhằm để sản xuất ra hàng hóa, dịch vụ là có hạn ngày một cạn kiệt. Chúng ta có thể thấy sự cạn kiệt tài nguyên khoáng sản, đất đai, lâm sản, hải sản và rất nhiều những loại tài nguyên khác.

Trong khi đó, nhu cầu hàng hóa và dịch vụ vẫn luôn là vô hạn, ngày càng tăng, càng đa dạng và phong phú, nhất là nhu cầu về chất lượng ngày càng cao. Chẳng hạn, nhu cầu về phương tiện đi lại của con người từ xe đạp đến xe máy, ô tô, máy bay…

Chính bởi vì thế, vấn đề lựa chọn kinh tế tối ưu ngày càng phải đặt ra một cách nghiêm túc, gay gắt và thực hiện một cách rất khó khăn.

Con người đều phải đối mặt với sự khan hiếm nguồn lực nên luôn phải lựa chọn tối ưu. Việc lựa chọn sẽ đưa con người vào sự đánh đổi – muốn sản xuất thêm một đơn vị hàng hóa này thì phải từ bỏ một lượng hàng hóa khác. Đây chính là chi phí cơ hội để sản xuất một hàng hóa.

Phân phối theo định mức là nhiệm vụ quan trọng của chính phủ, ở cấp địa phương hoặc cả nước. Phân phối theo định mức có thể được thực hiện để đối phó với các điều kiện thời tiết bất lợi, hạn chế thương mại hoặc xuất nhập khẩu, hoặc trong các trường hợp cực đoan hơn, trong thời kì suy thoái hoặc chiến tranh.

Phân phối theo định mức trong tiếng Anh là Rationing.

2. Đặc điểm của phân phối theo định mức:

Phân phối theo định mức sẽ liên quan đến việc phân phối có kiểm soát hàng hóa hoặc dịch vụ khan hiếm. Chẳng hạn, một cá nhân có thể được phân bổ một lượng thức ăn nhất định mỗi tuần, hoặc các hộ gia đình có thể chỉ được phép tưới cỏ vào những ngày nhất định.

Theo quy luật cung cầu, khi nguồn cung hàng hóa hoặc dịch vụ khả dụng giảm xuống dưới lượng cầu, giá cân bằng tăng, thường đến mức không thể kiểm soát được.

Phân phối theo định mức một cách hợp lí sẽ tác động làm giảm giá bằng cách đặt các ràng buộc về nhu cầu (hoặc giá trần có thể được áp đặt, tạo ra nhu cầu phân phối để duy trì một mức cung nhất định).

Phân phối theo định mức thông thường dẫn đến thiếu hụt.

3. Ví dụ về phân phối theo định mức:

Ví dụ như là lệnh cấm vận dầu mỏ của Ả Rập năm 1973 khiến nguồn cung xăng dầu ở Mỹ giảm mạnh, đẩy giá lên cao.

Chính phủ liên bang đã phân phối theo định mức nguồn cung dầu trong nước cho các tiểu bang, từ đó thực hiện các hệ thống để phân phối định mức nguồn dự trữ hạn chế của họ.

Ở một số tiểu bang cụ thể, những chiếc xe có biển số kết thúc bằng số lẻ chỉ được phép ra đường vào những ngày có số lẻ. Những phương pháp này đã giữ cho giá xăng không tăng vọt nhưng dẫn đến hàng dài xếp hàng chờ mua.

Giữa việc phải chọn để cho giá hàng hóa thiết yếu tăng lên mức không kiểm soát được và việc phải áp dụng chế độ phân phối theo định mức, thì chính phủ sẽ ưu tiên chọn phân phối theo định mức hơn, mặc dù lựa chọn này không lí tưởng.

4. Các lưu ý đối với phân phối theo định mức:

Lí thuyết kinh tế cổ điển cho thấy rằng khi cầu vượt quá cung, giá tăng lên và mức giá cao sẽ làm giảm nhu cầu và khuyến khích những người mới tham gia thị trường, tăng cung và đưa giá xuống mức hợp lí.

Nếu thực tế đơn giản như vậy, việc phân phối theo định mức sẽ gây ra việc phản tác dụng, bởi vì việc phân phối theo định mức sẽ tạo ra sự thiếu hụt và không cần thiết, và thị trường sẽ hành động để có thể tự ổn định lại.

Vấn đề là đối với một số hàng hóa và dịch vụ như thực phẩm, nhiên liệu và chăm sóc y tế, nhu cầu của các hàng hóa này không co giãn – nhu cầu không giảm khi giá tăng.

Các vấn đề khác khiến thị trường không thể tái cân bằng như lí thuyết cổ điển đã dự đoán: không thể có sự gia nhập của các nhà cung cấp mới nếu sự thiếu hụt là kết quả của mất mùa, chiến tranh, thiên tai, bao vây hoặc cấm vận.

Mặc dù không lí tưởng, nhưng chính phủ các quốc gia vẫn phải thực hiện phân phối theo định mức, nếu không thì sẽ phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế thậm chí còn lớn hơn.

5. Phân phối theo định mức để chiến đấu với tình trạng thiếu hụt:

Nhiều nền kinh tế tư bản đã tạm thời sử dụng phân phối theo định mức để nhằm mục đích có thể đối phó với sự thiếu hụt trong chiến tranh hoặc liên quan đến thiếu hụt do thảm họa.

Mỹ và Anh đã ban hành quyển sổ phân phối theo định mức trong cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, ví dụ cụ thể như hạn chế số lượng lốp xe, xăng, đường, thịt, bơ và các loại khác hàng hóa có thể được mua.

Ngược lại, ở các nước cộng sản, phân phối theo định mức trong nhiều trường hợp là nét đặc trưng thường ngày của các quốc gia đó.

Tại Cuba vào năm 2019, mỗi cá nhân sẽ được phát một quyển sổ phân phối theo định mức với một lượng nhỏ gạo, đậu, trứng, đường, cà phê và dầu ăn, tương đương với chỉ một vài xu ở Mỹ.

Bởi vì chừng đó số lượng không đủ để tồn tại, người Cuba cần phải mua thêm nguồn cung trên thị trường mở, nơi giá gạo cao hơn khoảng 20 lần. Ngoài ra, cũng có giới hạn về số lượng các sản phẩm chất lượng cao mà người Cuba có thể mua trên thị trường mở, chẳng hạn như thịt gà.

Cuba đã thúc đẩy việc phân phối theo định mức như một cách để giảm thiểu tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế; công dân được hưởng một lượng nhỏ thực phẩm cơ bản mà hầu như không mất phí, trong khi mọi thứ khác đều đắt đỏ và nguồn cung bị hạn chế.

6. Rủi ro phân phối theo định mức:

Phân phối theo định mức sẽ cung cấp cho các chính phủ một cách để nhằm mục đích giúp hạn chế nhu cầu, điều tiết cung và giá trần, nhưng việc phân phối theo định mức không hoàn toàn không theo các quy luật cung cầu.

Thị trường chợ đen thường mọc lên khi phân phối theo định mức có hiệu lực.

Thị trường chợ đen cũng cho phép mọi chủ thể là người bán hàng hóa và dịch vụ với giá phù hợp hơn với nhu cầu, làm suy yếu ý định phân phối và kiểm soát giá, nhưng đôi khi lại làm giảm bớt sự thiếu hụt.

Thị trường chợ đen thông thường tạo ra lợi nhuận cho các thành viên của trong cơ quan chính phủ đang áp dụng phân phối theo định mức. Những gian lận này thường khó trừ khử. Trong một số trường hợp cụ thể, chúng được dung thứ, như ở thị trường của Cuba đối với hàng hóa được phân phối với số lượng không đủ.