Trong quan hệ kinh tế, cung- cầu là cặp phạm trù luôn luôn gắn liền, tác động đến nhau mà không bao giờ tách rời. Nhu cầu của con người luôn luôn tồn tại và phát sinh thêm. Tuy nhiên, trong một giai đoạn, nhu cầu của con người dồn nén lại, gọi là "nhu cầu bị dồn nén".
Mục lục bài viết
1. Về nhu cầu bị dồn nén:
Nhu cầu là hiện tượng tâm lý của con người, là đòi hỏi, mong muốn, nguyện vọng của con người về vật chất và tinh thần để tồn tạo và phát triển. Tùy theo trình độ nhận thức, môi trường sống, những đặc điểm tâm sinh lý, mỗi người có những nhu cầu khác nhau. Nhu cầu là cảm giác thiếu hụt một cái gì đó mà con người cảm nhận được. Nhu cầu là yếu tố thúc đẩy con người hoạt động. Nhu cầu càng cấp bách thì khả năng chi phối con người càng cao.
Trong nhu cầu bị dồn nén, thì nhu cầu được tiếp cận dưới góc độ kinh tế, đó chính là đòi hỏi, mong muốn, nguyện vọng về tiêu dùng, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ.
Nhu cầu bị dồn nén là sự hình thành nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ trong nền kinh tế mà người tiêu dùng không thể hoặc không muốn mua hàng để đáp ứng nhu cầu tại thời điểm hiện tại.
Nhu cầu bị dồn nén xảy ra trong thời kỳ người tiêu dùng miễn cưỡng hoặc không thể thực hiện các giao dịch mua cần thiết hoặc mong muốn. Điều này thường xảy ra trong thời kỳ kinh tế không ổn định – chẳng hạn như suy thoái.
Trong thời kỳ kinh tế không ổn định, người tiêu dùng thường trì hoãn việc mua hàng và tiết kiệm nhiều hơn nguồn tài chính của họ. Khi tình trạng bất ổn kinh tế giảm xuống, người tiêu dùng mua sắm với tỷ lệ cao hơn do nhu cầu về hàng hóa hoặc dịch vụ bị dồn nén. Tỷ lệ mua tăng này tạo ra một chu kỳ gia tăng hoạt động kinh tế.
Nhu cầu tăng cao thể hiện rõ nhất ở các mặt hàng tiêu dùng lâu bền. Ví dụ, người tiêu dùng có thể từ bỏ việc mua ô tô trong thời kỳ kinh tế không ổn định. Họ sửa chữa hoặc thay thế phương tiện của họ cho đến khi điều kiện kinh tế được cải thiện. Một khi các điều kiện được cải thiện, sẽ có một sự gia tăng trong chi tiêu.
Bất cứ khi nào các nền kinh tế trải qua những giai đoạn đi xuống như suy thoái, trì trệ hoặc đóng cửa trong thời gian gần đây, người tiêu dùng có xu hướng trì hoãn các hoạt động mua sắm không thiết yếu và tiết kiệm chi phí. Điều này dẫn đến nhu cầu thấp hơn. Khi nền kinh tế bắt đầu hồi sinh từ đợt suy thoái gần đây, người tiêu dùng có được niềm tin và một lần nữa sử dụng chi tiêu mà họ đã trì hoãn trước đó. Điều này dẫn đến việc giải phóng nhu cầu đã bị mắc kẹt trước đó vì suy thoái.
Nhu cầu bị dồn nén này chủ yếu liên quan đến chi tiêu tùy ý hơn là chi tiêu không tùy ý. Chi tiêu không tùy nghi chủ yếu bao gồm chi phí dựa trên nhu cầu. Đây là những chi phí thiết yếu để điều hành một hộ gia đình / doanh nghiệp và không thể được hoãn lại hoặc tránh khỏi. Ví dụ về các chi phí không tùy ý là các chi phí hộ gia đình như tiền thuê nhà, hóa đơn điện, chi phí ăn uống, v.v. Mặt khác, chi tiêu tùy ý là những khoản chi mà các hộ gia đình và doanh nghiệp không có được. Những chi phí này thường dành cho những thứ mà một người “muốn” hơn là một “nhu cầu” và do đó có thể được hoãn lại hoặc tránh được.
2. Lợi ích của nhu cầu bị dồn nén:
Nhu cầu bị dồn nén rất thực tế tồn tại đối với hầu hết tất cả các loại hàng hóa và dịch vụ trong tình hình kinh tế không ổn định. Các nhu cầu kinh tế không được thỏa mãn tỷ lệ thuận với các yếu tố cơ bản tạo ra chúng. Tùy thuộc vào môi trường kinh tế và kinh doanh, người tiêu dùng có thể kìm nén nhu cầu – tạo ra “nhu cầu bị dồn nén” – hoặc chi tiêu cuồng nhiệt, có thể là vượt quá. Sự hiện diện hay vắng mặt của những nhu cầu bị dồn nén có thể có ảnh hưởng quan trọng đến tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế tại bất kỳ thời điểm nào.
Nhu cầu bị dồn nén giúp tiết kiệm nguồn chi tiêu của người dân. Điều này hoàn toàn dễ hiểu, trong nền kinh tế khó khăn, không ổn định, thu nhập của người dân cũng do đó mà không ổn định. Việc dồn nén lại các nhu cầu không thiết yếu cho cuộc sống giúp người dân tiết kiệm được khoản tiền cần thiết, tập trung sử dụng tiền vào các nhu cầu thiết yếu như ăn, uống, nhu cầu sinh hoạt,… Đến khi tình hình kinh tế ổn định lại, thì người dân có khoản tiền tiết kiệm đó để sử dụng vào những nhu cầu đã bị dồn nén trước đó. Việc dồn nén nhu cầu này cũng giúp người dân thoát khỏi sự lãng phí tiền bạc vào những nhu cầu đó khi nền kinh tế suy thoái, không ổn định.
Nhu cầu bị dồn nén giúp kích cầu lại nền kinh tế. Sau thời kì suy thoái chính là thời kì khôi phục lại nền kinh tế. Và chính các nhu cầu bị dồn nén đó góp phần dựng lại nền kinh tế đó. Trong thời gian dồn nén nhu cầu, người dân có tiền tiết kiệm, khi tình hình kinh tế ổn định hơn, thì khoản tiền tiết kiệm đó được sử dụng. Nhiều người có nhu cầu bị dồn nén cùng thực hiện mua sắm để phục vụ nhu cầu của mình tạo ra một lượng “cầu” tăng mạnh, khi “cầu” tăng sẽ kích thích “cung” tăng, từ đó kích thích sản xuất, kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm.
Việc dự báo nhu cầu bị dồn nén giúp các nhà kinh tế, các doanh nghiệp nắm bắt xu hướng tiêu dùng của người dân, từ đó điều chỉnh hoạt động kinh doanh, sản xuất của mình để hạn thế những tổn thất không đáng có, đồng thời từ đó cũng nắm bắt các thời cơ kinh doanh, sản xuất sau này. Như trong thời kì kinh tế không ổn định, thì các nhà sản xuất nắm bắt sự dồn nén nhu cầu lại, giảm thiểu lượng sản xuất; và khi nền kinh tế có những khởi sắc thì sẽ thúc đẩy hoạt động sản xuất, đáp ứng đủ nguồn cung cho thị trường.
3. Ví dụ về nhu cầu bị dồn nén:
Một ví dụ điển hình về khái niệm này đã xảy ra vào đầu những năm 1990. Suy thoái kinh tế, một phần do khủng hoảng tiết kiệm và cho vay, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp tăng mạnh. Cuối cùng, nó chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Đến năm 1993, nền kinh tế đang trong chế độ phục hồi trở lại, được thúc đẩy bởi lãi suất thấp, giá năng lượng rẻ và sự bùng nổ năng suất máy tính để bàn.
Nhu cầu tăng giảm ít rõ ràng hơn trong cuộc suy thoái đầu những năm 2000 xảy ra sau vụ phá sản dot-com hoặc trong cuộc Đại suy thoái. Sau cuộc Đại suy thoái, nền kinh tế mất nhiều thời gian hơn bình thường để phục hồi. Cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng. Nhiều năm chi tiêu thiếu thận trọng đã đè nặng lên sức mua và khả năng tiếp cận tín dụng — các ngân hàng không cho vay vì bảng cân đối kế toán của họ lộn xộn và họ phải trả nợ.
Hay hiện tại, do ảnh hưởng của COVID-19 mà nhu cầu bị dồn nén đã ảnh hưởng đến rất nhiều trong hoạt động kinh tế. Dịch bệnh diễn ra dẫn đến tình hình giãn cách xã hội, người dân sinh hoạt, làm việc ở nhà để giảm thiểu sự lây lan của dịch bệnh. Khi đó, các nhu cầu của người dân bị dồn nén rất nhiều, rõ nét nhất là qua các dịch vụ du lịch, lữ hành, hay các dịch vụ ăn uống ngoài các nhà hàng, dịch vụ giải trí,… Và đến hiện tại, ở Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung, khi người dân được tiêm vacxin chống bệnh, mở cửa dần dần lại các hoạt động của con người, chính là khi những nhu cầu bị dồn nén trước đó được thực hiện.
Hay một minh chứng rất rõ nét trong hoạt động cuộc sống thường ngày của nhu cầu bị dồn nén đó chính là nhu cầu được cắt tóc. Khi giãn cách xã hội, việc người dân không đi ra ngoài dẫn đến không thể cắt tóc được. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi các hạn chế giảm bớt, mọi người đang đổ xô trở lại với thợ cắt tóc và nhà tạo mẫu tóc của họ. Nhiều doanh nghiệp nhỏ trong số này đã thực hiện rất tốt việc tích cực thu hút cơ sở khách hàng của họ để giúp họ được thông báo về diện mạo bình thường mới đối với họ, điều mà chúng tôi đặc biệt khuyến khích ở đây.
Nhu cầu tăng đột biến có thể đặc biệt tràn lan đối với hàng hóa lâu bền. Khi thời buổi kinh tế trở nên khó khăn, người tiêu dùng có xu hướng hạn chế mua sắm đắt tiền như xe cộ, thiết bị gia dụng và các hàng hóa lâu bền khác, thay vào đó chọn làm những thứ chúng có tuổi thọ cao hơn — ngay cả khi nó cần bảo dưỡng và sửa chữa thêm. Trong mọi trường hợp, người tiêu dùng càng chờ đợi lâu khi mua hàng như vậy thì mong muốn và nhu cầu thay thế càng trở nên mạnh mẽ hơn.
