Mô hình 5 tính cách lớn là gì? Đặc điểm và 5 tính cách lớn trong mô hình

1. Mô hình 5 tính cách lớn là gì?

Trong tiếng Anh mô hình 5 tính cách lớn được biết đến với tên gọi đó chính là Big Five Personality Model.

Nhiều nhà tâm lý học nhân cách đương đại tin rằng có năm chiều kích cơ bản của nhân cách, thường được gọi là đặc điểm tính cách “Big 5”. Năm đặc điểm tính cách rộng rãi được lý thuyết mô tả là hướng ngoại (cũng thường được đánh vần là hướng ngoại), cởi mở với trải nghiệm, tận tâm, và bất ổn.

Các lý thuyết đặc điểm về tính cách từ lâu đã cố gắng xác định chính xác có bao nhiêu đặc điểm tính cách tồn tại. Các lý thuyết trước đây đã đưa ra một số đặc điểm có thể có, bao gồm danh sách 4.000 đặc điểm tính cách của Gordon Allport, 16 yếu tố tính cách của Raymond Cattell và lý thuyết ba yếu tố của Hans Eysenck.

Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng lý thuyết của Cattell quá phức tạp và của Eysenck thì phạm vi quá hạn chế. Kết quả là, lý thuyết năm yếu tố đã xuất hiện để mô tả những đặc điểm thiết yếu đóng vai trò là nền tảng xây dựng nhân cách.

Ngày nay, nhiều nhà nghiên cứu tin rằng có năm đặc điểm tính cách cốt lõi. Bằng chứng về lý thuyết này đã được phát triển trong nhiều năm, bắt đầu với nghiên cứu của DW Fiske (1949) và sau đó được mở rộng bởi các nhà nghiên cứu khác bao gồm Norman (1967), Smith (1967), Goldberg (1981), và McCrae & Costa (Năm 1987). “Năm lớn” là các loại đặc điểm tính cách rộng lớn. Mặc dù có một lượng lớn tài liệu ủng hộ mô hình tính cách năm yếu tố này, các nhà nghiên cứu không phải lúc nào cũng đồng ý về các nhãn chính xác cho từng chiều hướng.

Bạn có thể thấy hữu ích khi sử dụng từ viết tắt OCEAN (cởi mở, tận tâm, hướng ngoại, dễ chịu và bất ổn) khi cố gắng nhớ năm đặc điểm lớn. Trong tiếng Anh, các tính cách này được gọi tắt là OCEAN: Openness to experience (cởi mở với trải nghiệm), Conscientiousness (tận tâm), Extraversion (hướng ngoại), Agreeableness (dễ tính), Neuroticism (bất ổn).. Điều quan trọng cần lưu ý là mỗi yếu tố trong số năm yếu tố tính cách đại diện cho một phạm vi giữa hai thái cực. Ví dụ, hướng ngoại thể hiện sự liên tục giữa hướng ngoại cực độ và hướng nội cực độ. Trong thế giới thực, hầu hết mọi người nằm ở đâu đó giữa hai cực của mỗi chiều.

Năm tính cách lớn cũng phổ biến một cách đáng kể. Một nghiên cứu đã xem xét mọi người từ hơn 50 nền văn hóa khác nhau đã phát hiện ra rằng năm chiều có thể được sử dụng chính xác để mô tả tính cách. Dựa trên nghiên cứu này, nhiều nhà tâm lý học hiện nay tin rằng năm chiều kích tính cách không chỉ mang tính phổ quát; chúng cũng có nguồn gốc sinh học. Nhà tâm lý học David Buss đã đề xuất rằng một lời giải thích về mặt tiến hóa cho năm đặc điểm tính cách cốt lõi này, cho thấy rằng những đặc điểm tính cách này đại diện cho những phẩm chất quan trọng nhất hình thành nên cảnh quan xã hội của chúng ta.

Nghiên cứu cho thấy rằng cả ảnh hưởng sinh học và môi trường đều đóng một vai trò trong việc hình thành tính cách của chúng ta. Các nghiên cứu song sinh cho thấy rằng cả bản chất tự nhiên và sự nuôi dưỡng đều đóng một vai trò trong sự phát triển của mỗi nhân tố trong số năm yếu tố nhân cách. Một nghiên cứu về cơ sở di truyền và môi trường của năm đặc điểm đã xem xét 123 cặp sinh đôi giống hệt nhau và 127 cặp sinh đôi cùng cha khác mẹ. Các phát hiện cho thấy rằng khả năng di truyền của mỗi đặc điểm là 53% đối với tính cách hướng ngoại, 41% đối với tính dễ chịu, 44% đối với sự tận tâm, 41% đối với chứng loạn thần kinh và 61 đối với tính cởi mở.

Các nghiên cứu dọc cũng cho thấy rằng 5 đặc điểm tính cách lớn này có xu hướng tương đối ổn định trong quá trình trưởng thành. Một nghiên cứu về những người trưởng thành trong độ tuổi lao động cho thấy tính cách có xu hướng ổn định trong khoảng thời gian 4 năm và ít thay đổi do các sự kiện bất lợi trong cuộc sống. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự trưởng thành có thể có tác động đến năm đặc điểm. Khi lớn tuổi, họ có xu hướng trở nên ít hướng ngoại hơn, ít loạn thần hơn và ít cởi mở hơn với trải nghiệm. Mặt khác, sự dễ chịu và tận tâm, có xu hướng tăng lên khi mọi người già đi.

2. Đặc điểm và 5 tính cách lớn trong mô hình:

2.1. Sự cởi mở:

Đặc điểm này có các đặc điểm như trí tưởng tượng và sự sáng suốt.1 Những người có đặc điểm này cao cũng có xu hướng có nhiều mối quan tâm. Họ tò mò về thế giới và những người khác, đồng thời mong muốn tìm hiểu những điều mới và tận hưởng những trải nghiệm mới.  Những người có đặc điểm này cao thường có xu hướng mạo hiểm và sáng tạo hơn. Những người có đặc điểm này thấp thường truyền thống hơn nhiều và có thể gặp khó khăn với tư duy trừu tượng.

Sự cởi mở nhiều thì sẽ đucợ thể hiện bởi những hiện tượng như:

– Rất sáng tạo

– Cởi mở để thử những điều mới

– Tập trung vào việc giải quyết những thách thức mới

– Hạnh phúc khi nghĩ về các khái niệm trừu tượng   

Sự cởi mỏe của một chủ thể ít sẽ đucợ thể hiện như:

– Không thích thay đổi

– Không thích những điều mới

– Chống lại những ý tưởng mới Không có nhiều trí tưởng tượng

– Không thích các khái niệm lý thuyết hoặc trừu tượng

2.2. Sự tận tâm:

Các đặc điểm tiêu chuẩn của chiều hướng này bao gồm mức độ chu đáo cao, khả năng kiểm soát xung động tốt và hành vi hướng đến mục tiêu.

Những người tận tâm cao có xu hướng có tổ chức và chú ý đến chi tiết. Họ lên kế hoạch trước, suy nghĩ về cách hành vi của họ ảnh hưởng đến người khác và lưu tâm đến thời hạn. Dành thời gian chuẩn bị Hoàn thành các công việc quan trọng ngay lập tức Chú ý đến từng chi tiết Thích có một lịch trình đã định. Ngược lại thì sẽ là: Không thích cấu trúc và lịch trình Làm cho lộn xộn và không quan tâm đến mọi thứ Không trả lại hoặc đặt chúng trở lại nơi chúng thuộc về Trì hoãn các nhiệm vụ quan trọng Không hoàn thành nhiệm vụ cần thiết hoặc được giao

2.3. Hướng ngoại:

Tính hướng ngoại (hay hướng ngoại) được đặc trưng bởi tính dễ bị kích động, hòa đồng, nói nhiều, quyết đoán và nhiều biểu hiện cảm xúc.1 Những người hướng ngoại cao là người hướng ngoại và có xu hướng đạt được năng lượng trong các tình huống xã hội. Ở bên cạnh những người khác giúp họ cảm thấy tràn đầy năng lượng và phấn khích.

Những người ít hướng ngoại (hoặc hướng nội) có xu hướng dè dặt hơn và có ít năng lượng hơn để chi tiêu trong các môi trường xã hội. Các sự kiện xã hội có thể khiến bạn kiệt sức và những người hướng nội thường yêu cầu một khoảng thời gian cô độc và yên tĩnh để “nạp năng lượng”.

Những người có đặc điểm này cao có xu hướng hay có sở thích trở thành trung tâm của sự chú ý, là người thích bắt đầu cuộc trò chuyện, thích giao lưu và gặp gỡ những người mới, chính vì vậy mà những người này được xác định là có một vòng kết nối xã hội rộng rãi với bạn bè và người quen, đồng thời thì họ sẽ rất dễ dàng kết bạn mới, cảm thấy tràn đầy năng lượng khi ở cạnh những người khác và họ sẽ nói rất nhiều , nói những điều trước khi nghĩ về chúng

Ngoài ra thì họ cũng có mặt trái của mình đó chính là thích cô đơn, sẽ cảm thấy kiệt sức khi phải giao lưu nhiều, nhận thấy khó bắt đầu cuộc trò chuyện, không thích nói nhỏ, cẩn thận suy nghĩ kỹ mọi thứ trước khi nói, không thích trở thành trung tâm của sự chú ý

2.4. Trải nghiệm:

Kích thước tính cách này bao gồm các thuộc tính như lòng tin, lòng vị tha, lòng tốt, tình cảm và các hành vi xã hội khác.1 Những người có mức độ dễ chịu cao có xu hướng hợp tác hơn trong khi những người thấp đặc điểm này có xu hướng cạnh tranh hơn và đôi khi thậm chí là lôi kéo.

Những người có đặc điểm này cao có xu hướng hay có rất nhiều quan tâm đến người khác, quan tâm đến những người khác, cảm thấy đồng cảm và quan tâm đến người khác, thích giúp đỡ và đóng góp vào hạnh phúc của người khác và hỗ trợ những người khác đang cần giúp đỡ. Ngoài ra thì họ còn ít quan tâm đến người khác, thậm chí là không quan tâm đến cảm giác của người khác và rất ít quan tâm đến vấn đề của người khác, không những thế mà có một số trường hợp họ còn xúc phạm và coi thường người khác, thao túng người khác để đạt được thứ họ muốn

2.5. Bất ổn:

Suy nhược thần kinh là một đặc điểm đặc trưng bởi sự buồn bã, ủ rũ và không ổn định về cảm xúc.1 Những người có đặc điểm này cao có xu hướng thay đổi tâm trạng, lo lắng, cáu kỉnh và buồn bã. Những người có đặc điểm thấp này có xu hướng ổn định và kiên cường hơn về mặt cảm xúc.

Những người có đặc điểm này cao có xu hướng hay trải qua nhiều căng thẳng, lo lắng về nhiều thứ khác nhau hay dễ dàng khó chịu, không những thế mà họ sẽ trải qua những thay đổi đáng kể trong tâm trạng, cảm thấy lo lắng, đấu tranh để hồi phục sau những sự kiện căng thẳng. Ngoài ra, họ hay ổn định về mặt cảm xúc, đối phó tốt với căng thẳng, hiếm khi cảm thấy buồn hoặc chán nản, đừng lo lắng nhiều và rất thoải mái