Hình thành, phát triển và biến mất của Vương quốc Phù Nam

1. Sự hình thành của Vương quốc Phù Nam:

Được biết Vương quốc Phù Nam ra đời từ TKI và dần suy yếu vào TKVI nhưng đến đầu TKVII thì hoàn toàn suy vong. Phù Nam được xem là một vương quốc cổ đại có nền chính trị đầu tiên lúc bấy giờ và còn là một quốc gia có nền kinh tế hùng mạnh lớn nhất khu vực Đông Nam Á từ TKI đến TKVII của đầu Công Nguyên. Trong khoảng thời gian tồn tại của mình thì vương quốc này một trung tâm văn hóa, thương mại lớn nhất tại khu vực lúc đó. Và thủ đô của Phù Nam chính là Óc Eo nằm gần sông Mê Kông, quốc gia này đã sản sinh và làm phát triển đồ gốm, thủy tinh, các sản phẩm nông nghiệp. Tuy Vương quốc Phù Nam chỉ tồn tại trong khoảng thời gian khá ngắn nhưng nó đã để lại những di sản văn hóa cũng như nền kinh tế thúc đẩy mối quan hệ giao thoa giữa các vùng trong Đông Nam Á, đặc biệt là văn hóa lịch sử của Việt Nam với nước láng giềng Campuchia ngày nay.

2. Sự phát triển của Vương quốc Phù Nam:

Phù Nam phát triển nhất từ TKIII đến TKV trong toàn khu vực của Đông Nam Á, nền phát triển của Phù Nam có mối liên hệ mật thiết đến việc thúc đẩy giao lưu văn hóa cũng như thương mại của những quốc gia láng giềng. Sự phát triển của vương quốc này được thể hiện thông qua nhiều mặt như văn hóa, thương mại, nông nghiệp, tín ngưỡng, kiến trúc, trang sức. Nền văn hóa của quốc gia Phù Nam thời bấy giờ có sự giao thoa từ những nền văn hóa từ người Khmer, người Môn, người Chiêm Thành, nhờ sự kết hợp giao lưu đa dạng này mà một nền văn hóa độc đáo đã ra đời nơi mà có hai quốc gia Trung Quốc và Ấn Độ hòa hợp với nhau. Những công trình kiến trúc này đã ra đời từ việc khắc tượng thần từ những tảng đá to, khắc gỗ với những phong cách riêng biệt đầy tính nghệ thuật có thể nhắc đến là toàn bộ những công trình kiến trúc kiểu Chăm với những ngôi đền và tháp, biểu tượng thần linh, các tượng thần Phật. Về phong tục tín ngưỡng thì người dân họ thờ đa thần như thần nước, thần núi và họ còn du nhập những tín ngưỡng tôn giáo từ bên ngoài từ Ấn Độ, Trung Quốc. Còn về lĩnh vực trang sức người Phù Nam họ chế tác ra những kiểu trang sức được làm từ vàng và đá quý. 

Về thương mại, do vị trí của Phù Nam nằm tại vị trí quan trọng thuộc hạ lưu của sông Mê Kông và gần biển Đông nên có một lợi thế lớn về giao lưu với các nước xung quanh, do đó họ tận dụng lợi thế này để làm bàn đạp phát triển một mạng lưới thương mại rộng lớn trong vùng và kết nối với Ấn Độ, Trung Quốc. Tận dụng vị trí trời ban đó mà Vương quốc Phù Nam đã cho xây dựng những cảng biển phục vụ cho vấn đề ngoại giao cũng như trao đổi mua bán với các nước khác. Vì thế trong quá trình phát triển cực nhanh của quốc gia này không chỉ có một cảng biển Óc Eo(An Giang) lớn nhất mà còn cảng Nền Chùa(Kiên Giang), Gò Thành(Vĩnh Long). Nhưng nơi mua bán sôi động nhất, vẫn là cảng Óc Eo nơi mà có cả hàng hóa gốm sứ, trang sức, những mặt hàng nông sản được trao đổi với nhau. 

Không thể không nhắc đến nền nông nghiệp lúa nước của Phù Nam nơi phát triển những nền nông nghiệp tiên tiến, dựa trên sự khai thác của những điều kiện xung quanh như tài nguyên nước, những hệ thống rãnh để tưới cho tiêu. Chính vì những ưu ái mà thiên nhiên ban tặng như thế nên nền nông nghiệp nơi này đã phát triển những loại cây như lúa và đậu. 

Phù Nam được xem là một quốc gia đô thị sớm nhất và phát triển nhất tại đồng bằng sông Cửu Long lúc bấy giờ, nơi đây còn là quốc giá kiểm soát con đường hương liệu khi đó. Trong những số hàng hóa được mua bán trao đổi như tơ lụa, gốm sứ, ngọc trai, trang sức, đồ gỗ thì các loại gia vị cũng như hương liệu của nơi đây trở thành vật được nhiều quốc gia ưa chuộng toàn cầu. Các loại hương liệu được buôn bán nhiều nhất có thể nhắc đến như trầm hương, quế, đậu khấu, tiêu sọ được đưa đi sang tận các quốc gia Châu Âu. 

3. Nguyên nhân suy vong của Vương quốc Phù Nam:

Từ cuối TKVI, Phù Nam bị suy yếu do quốc gia Chân Lạp xâm chiếm và đến đầu TKVII vương quốc này hoàn toàn sụp đổ. Nguyên nhân đầu tiên có thể kế đến là do thất bại trong công cuộc nhà Minh xâm chiếm vào năm 1371, nhà Minh đã xâm chiếm Phù Nam điều này đã làm cho tinh thần nhân dân và quyền lực lãnh đạo suy yếu. Tiếp đến là do thấy được vị trí đặc biệt, những ưu ái từ thiên nhiên mang lại cho quốc gia này mà những nước láng giềng đã tìm mọi cách xâm chiếm quốc gia này từ những công cuộc xâm lược từ nhà Thanh và nhà Mạc đã phần nào làm gia tăng sức ép đẩy nơi này đến bờ vực suy vong. Trong khi đó nội bộ chính quyền đã tranh chấp quyền lực cũng như mâu thuẫn của vua và các quan chức trong triều đã làm rối thêm nên thế lực ngoại bang dễ dàng chia cắt. Chính vì thế mà nền kinh tế đã suy giảm trầm trọng làm mất đi một thời đại thịnh vượng của một quốc gia và sự giàu có của một đế chế đứng đầu Đông Nam Á lúc đó. Khủng hoảng kinh tế cũng là lý do làm cho Vương quốc Phù Nam suy yếu dần do nhiều cuộc chiến tranh xảy ra dẫn đến nền kinh tế bị khủng hoàng kéo theo sự giảm giá trị của đồng tiền. Sự phát triển không bền vững từ viêc khai thác nguồn tài nguyên không hợp lý làm mất cân bằng môi trường và dẫn đến việc suy thoái đất đai. Tất cả những nguyên nhân trên đã góp phần làm cho vương quốc Phù Nam bị sụp đổ và làm ảnh hưởng đến những khu vực trong vùng.

4. Đặc trưng của hai nền văn hóa Phù Nam và Chăm pa:

Do sự hình thành, phát triển và diệt vong của cả hai quốc gia này đều khác nhau nên nó sẽ ảnh hưởng đến văn hóa Ấn Độ. Nếu Phù Nam tồn tại từ TKI đến đầu TKVII thì Chăm pa lại tồn tại với thời gian lâu hơn rất nhiều là từ TKII đến TKXV, thời gian hình thành của hai nơi này khá tương đồng nhưng sự trường tồn lại khác nhau xa đến thế. Đặc trưng của nền văn hóa Phù Nam và Chăm Pa có thể được phân biệt như sau:

4.1. Tôn giáo:

Về nguyên tắc tôn giáo thì người Phù Nam đa số theo tôn giáo là Đạo Giáo (hay còn gọi là Phật giáo) và đạo Thiên Chúa Giáo, cùng với các đền miếu và đền thờ dùng để thờ cúng các vị thần phật. Nếu tại Ấn Độ hai tôn giáo giữa Phật Giáo và Hindu Giáo không hòa hợp thì tại Phù Nam hai tôn giáo này chung sống hòa thuận với nhau. Còn quốc gia Chăm Pa tôn giáo chính là Hindu giáo, gồm có các ngôi đền và tháp chùa để phục vụ cho các hoạt động tôn giáo. Đặc biệt nơi đây họ có Núi thiêng là nơi thờ thần Shiva, sông thiêng là nơi thờ nữ thần Ganga (vợ Shiva), còn Cửa biển thiêng (Trung tâm kinh tế) cảng thị, nơi trao đổi hàng hóa, Thành phố thiêng (Trung tâm vương quyền) nơi thờ hoàng thành, là nơi trú ngụ của vua và hoàng tộc, lãnh chúa. Đất thiêng/ Thánh đô (Trung tâm tín ngưỡng) là nơi thờ tự thần linh, tổ tiên. 

4.2. Kiến trúc:

Đến với nền kiến trúc  của Phù Nam đặc trưng là các nhà gỗ, nhà sàn, nhà thờ ngói theo kiểu Trung Quốc, chúng được xây phức tạp và vô cùng tinh xảo. Còn người Chăm Pa xây dựng những kiến trúc có tính độc đáo, thông qua các ngôi đền, tháp Chăm có kiểu dáng của Hindu giáo.

4.3. Văn hóc và nghệ thuật:

Còn văn hóa và nghệ thuật thì nền văn hóa Phù Nam nhấn mạnh vào nghệ thuật dệt may với những kiến trúc được điêu khắc, những mẫu họa tiết phong phú, đa dạng và tinh tế bên trên các vật liệu như gốm sứ, đồng, gỗ. Còn người Chăm Pa thì nền văn hóa của họ có nhiều tác phẩm điêu khắc, các tượng Chăm và các tác phẩm giả kim.

Truyền thống nghệ thuật biểu diễn người Phù Nam khá phong phú và đa dạng. Người Phù Nam có truyền thống biểu diễn nghệ thuật rối nước, múa lân, hát bội, cải lương và có ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa Trung Quốc.Chăm Pa thì nổi tiếng với các màn múa Apsara (bà tiên) và  văn hóa biểu diễn khác như múa Thốt và múa Ba trai.

4.4. Phong tục tập quán:

Cách sống và phong tục của người Phù Nam có truyền thống nông nghiệp, trồng lúa và nuôi cá, các phong tục, giáo lý và lễ hội đặc biệt. Người Chăm Pa có truyền thống là ngư dân và thương mại buôn bán, họ cũng có các lễ nghi và ngày hội riêng.