Ghi nhận doanh thu trong kế toán là gì? Đặc điểm và ví dụ thực tế

1. Ghi nhận doanh thu trong kế toán là gì?

Tất cả các giá trị các lợi nhuận hoặc lợi ích kinh tế khác mà doanh nghiệp thu về được thông qua các hoạt động của doanh nghiệp đó, trong trường hợp này ta gọi là doanh thu, ví dụ điển hình như: sản xuất, kinh doanh… Việc ghi nhận này có thể sẽ phải tuân theo chuẩn mực kế toán. Chuẩn mực kế toán ở đây được hiểu là tập hợp các nguyên tắc, yêu cầu mang tính cơ bản nhằm định hướng và hướng dẫn nhân viên làm kế toán có thể  nhận thức, ghi chép đồng thời phản ánh những nghiệp vụ kinh tế đã phát sinh trong suốt quá trình đi vào hoạt động của doanh nghiệp mình. Từ cách phân tích này có thể hiểu: Ghi nhận doanh thu trong kế toán là việc ghi nhận, ghi chép tất cả các giá trị các lợi nhuận hoặc lợi ích kinh tế khác mà doanh nghiệp thu về được thông qua các hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp đó.

Theo chuẩn mực kế toán hiện hành, ban hành kèm theo quyết định của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định: Doanh thu: Là tổng giá trị các lợi ích kinh tế doanh nghiệp thu được trong kỳ kế toán, phát sinh từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh thông thường của doanh nghiệp, góp phần làm tăng vốn chủ sở hữu. Doanh thu của doanh nghiệp bao gồm: doanh thu bán hàng; doanh thu cung cấp dịch vụ; doanh thu từ tiền lãi, tiền bản quyền, cổ tức và lợi nhuận được chia. Doanh thu là lợi ích kinh tế thu được làm tăng vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp ngoại trừ phần đóng góp thêm của các cổ đông. Doanh thu được ghi nhận tại thời điểm giao dịch phát sinh, khi chắc chắn thu được lợi ích kinh tế, được xác định theo giá trị hợp lý của các khoản được quyền nhận, không phân biệt đã thu tiền hay sẽ thu được tiền.

Từ những lập luận trên có thể thấy việc ghi nhận doanh thu là yếu tố quan trọng quyết định đến thành công trong công tác kinh doanh đối với một doanh nghiệp. Việc ghi nhận đó phải dựa trên những nguyên tắc phù hợp trong ngành kế toán nói riêng và hệ thống pháp luật nói chung. Trong một vài trường hợp thì nguyên tắc phù hợp có thể mâu thuẫn với nguyên tắc thận trọng trong kế toán, khi đó ta phải căn cứ vào chất bản chất và các chuẩn mực kế toán để phản ánh giao dịch một cách trung thực và hợp lý nhất.

2. Đặc điểm của ghi nhận doanh thu trong kế toán:

Về thời điểm ghi nhận doanh thu trong kế toán, thời điểm có sự khác nhau tương ứng với các trường hợp, cụ thể như sau:

Đối với ghi nhận doanh thu cung cấp dịch vụ thì thời điểm có thể xác định và ghi nhận doanh thu chịu thuế đó là thời điểm hoàn tất công việc cung ứng dịch vụ đến với các đối tường cần được cung ứng, hoặc cũng có thể là thời điểm thực hiện công việc viết hóa đơn dịch vụ. Giả sử rằng, nếu thời điểm viết hóa đơn diễn ra trước thì ta có thể lấy thì điểm ghi nhận doanh thu là thời điểm viết hóa đơn, trừ trường hợp đối với các dịch vụ vận tải hàng không. Khác với doanh thu cung cấp dịch vụ, doanh thu hoạt động thương mại: có thời điểm ghi nhận doanh thu chịu thuế chính là thời điểm thực hiện việc chuyển giao quyền sở hữu, quyền sử dụng hàng hóa cho bên người mua. Tương tự, trong doanh thu bán bất động sản thì khi thực hiện việc bàn giao bất động sản, việc ghi nhận doanh thu tính thuế thu nhập doanh nghiệp hay việc quyết toán lại thuế và ghi nhận chi phí liên quan tời hoạt động bán bất động sản được trừ phụ thuộc vào mức khống chế sao cho phù hợp với quy định khi thuộc năm thứ nhất bàn giao bất động sản. Doanh thu trong hoạt động xây lắp: Như vậy, thời điểm xác định thuế GTGT của hoạt động xây lắp là thời điểm nghiệm thu, bàn giao công trình, hạng mục công trình, khối lượng xây dựng, lắp đặt hoàn thành không phân biệt đã thu được tiền hay chưa thu được tiền chính.

Việc ghi nhận doanh thu phải tuân thủ đúng những nguyên tắc kế toán mà nhà nước đã quy định, tùy thuộc từng lĩnh vực mà có những nguyên tắc khác nhau, cụ thể: Điều kiện ghi nhận doanh thu bán hàng trong doanh nghiệp bao gồm: Doanh nghiệp đã chuyển giao phần lớn rủi ro cũng như lợi ích gắn liền với quyền sở hữu sản phẩm, hàng hóa cho người mua; Doanh nghiệp không còn nắm giữ quyền quản lý hàng hóa như người sở hữu hay quyền kiểm soát hàng hóa; Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn;  Doanh nghiệp đã hoặc sẽ thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch bán hàng; Doanh nghiệp cần xác định được các chi phí liên quan đến giao dịch bán hàng;

Doanh thu cung cấp dịch vụ: Với việc cung cấp dịch vụ thì doanh thu được ghi nhận khi đảm bảo các yêu cầu sau: Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn. Doanh nghiệp đã hay sẽ thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch cung cấp dịch vụ đó; Xác định được phần công việc đã hoàn thành vào thời điểm lập báo cáo; Xác định được chi phí phát sinh cho giao dịch cũng như chi phí để hoàn thành giao dịch cung cấp dịch vụ đó.

Doanh thu từ hợp đồng kinh tế: Đây là trường hợp ghi nhận doanh thu phức tạp hơn vì hợp đồng kinh tế có thể sẽ bao gồm nhiều giao dịch, do đó việc đầu tiên doanh nghiệp cần phải biết các giao dịch để ghi nhận doanh thu.

Doanh thu từ việc bán bất động sản: Với lĩnh vực Bất động sản, việc ghi nhận doanh thu cần đảm bảo các điều kiện sau: Bất động sản đã được hoàn thành toàn bộ cũng như bàn giao cho người mua, doanh nghiệp đã chuyển giao rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở hữu bất động sản cho người mua; Doanh nghiệp không còn nắm giữ quyền quản lý bất động sản như người sở hữu bất động sản hay quyền kiểm soát bất động sản; Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn; Doanh nghiệp đã thu được hay sẽ thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch bán bất động sản; Xác định được chi phí liên quan đến giao dịch bán bất động sản; Khi đủ các điều kiện nay, thì các doanh nghiệp lĩnh vực Bất động sản mới ghi nhận doanh thu của mình.

Đối với hàng hóa nhận bán đại lý, ký gửi theo phương thức bán đúng giá hưởng hoa hồng, doanh thu của doanh nghiệp chính là phần hoa hồng bán hàng mà doanh nghiệp được hưởng. Đối với hoạt động dịch vụ ủy thác xuất nhập khẩu, doanh thu của doanh nghiệp là phí ủy thác đơn vị được hưởng. Đối với đơn vị nhận gia công vật tư, hàng hóa, doanh thu của doanh nghiệp là số tiền gia công thực tế được hưởng, không bao gồm giá trị vật tư, hàng hóa nhận gia công.

3. Ví dụ thực tế về ghi nhận doanh thu trong kế toán:

Một số ví dụ phổ biến như sau: Trường hợp 1: Nếu hợp đồng kinh tế quy định việc bán hàng cũng như cung cấp dịch vụ sau bán hàng (ngoài điều khoản bảo hành thông thường), doanh nghiệp phải ghi nhận riêng doanh thu bán hàng và doanh thu cung cấp dịch vụ; Trường hợp 2: Nếu hợp đồng quy định bên bán hàng chịu trách nhiệm lắp đặt sản phẩm, hàng hóa cho người mua thì khi đó, doanh thu chỉ được ghi nhận sau khi việc lắp đặt được thực hiện xong; Trường hợp 3: Nếu doanh nghiệp có nghĩa vụ phải cung cấp cho người mua hàng hóa, dịch vụ miễn phí hay chiết khấu, giảm giá, kế toán chỉ ghi nhận doanh thu đối với hàng hóa, dịch vụ phải cung cấp miễn phí đó cho đến khi đã thực hiện nghĩa vụ với người mua. Như vậy, tùy vào từng trường hợp mà kế toán sẽ phải linh động để ghi nhận doanh thu cho đúng với các quy định của nhà nước.