Cô Bé Bắc Nga là ai? Sự tích và đền thờ Cô Bé Bắc Nga?

1. Cô Bé Bắc Nga là ai?

1.1. Cô Bé Bắc Nga là ai?

Cô Bé Bắc Nga là một thôn nữ thuộc Tứ Phủ Thánh Mẫu trong hệ thống Tứ Phủ của Đạo Mẫu. Cô được thờ ở chùa Bắc Nga (Lạng Sơn). Như vậy có thể hiểu cô Bé Bắc Nga cũng là một vị thần thuộc Tứ Phủ Thánh Mẫu. Cô cũng là một trong những vị thần nổi tiếng linh thiêng và được nhiều người biết đến. 

1.2. Các vị thần được thờ trong Tứ Phủ gồm những ai?

Nói đến tín ngưỡng thờ Mẫu hay Tam Phủ – Tứ Phủ, chúng ta thường nghĩ ngay đến Tam Tòa Thánh Mẫu, với hình tượng “Bà Chúa”. Đây là những người đóng vai trò xây dựng và bảo vệ cuộc sống gia đình, đất nước và xã hội. Nhưng trên thực tế, đạo Mẫu nói chung cũng thờ các ông, thần, thánh của người Việt.

Hệ thống Tứ Phủ là một hệ thống các thần thoại Việt Nam và vị trí của chúng trong hệ thống tín ngưỡng Tứ Phủ. Với đặc điểm tín ngưỡng dân gian và tính cởi mở, theo thời gian, số lượng các vị thánh cũng có nhiều thay đổi. Nhưng dù vậy, vị trí của các vị Thần cũng không thay đổi quá nhiều. Bao gồm:

1. Chư Phật

2. Vua Cha

3. Thánh Mẫu

4. Quan Lớn

5. Chầu Bà

6. Ông Hoàng

7. Thánh Cô

8. Thánh Cậu

Luôn luôn có Ngũ Hổ ở dưới cùng và hai Ông Lốt ở trên cùng. Ngoài ra còn có các quan, võ tướng, tả, hữu, vạn thần tướng là thuộc hạ của từng vị trong tứ thánh và các vị thần bản thổ nơi thánh giáng xuống.

Đại diện cho chư Phật, bậc cao nhất có Đức Phật và Quán Thế Âm. Tiếp theo là Ngọc Hoàng đại diện cho Tứ Phủ của Vua Cha. Cả hai thứ này đều có xuất xứ từ Trung Quốc. Tuy nhiên, người ta không mời Phật, Ngọc Hoàng khi hầu đồng.

1.3. Sự giống nhau của các vị thần trong Tứ Phủ:

Trong Tứ phủ, các vị thần “hoàn toàn không có tu tập gì cả”. Họ đều là người thật, việc thật, hầu như đều có công với dân, với nước. Do được nhiều người tôn thờ nên ông tích được nhiều công đức và trở thành “Thần”. Những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử mà hầu như ai cũng biết như Quốc Mẫu Âu Cơ, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, Lê Lợi, Nguyên Phi Ỷ Lan,… Họ đều là những nhân vật lịch sử và được thờ phụng trong hệ thống Tứ Phủ Thánh Mẫu.

Điểm giống nhau của các vị thần trong Tứ phủ là đều là “nhân thần”. Vốn dĩ là một con người bình thường, có tham, sân, si của một con người. Tứ phủ đề cao sự tu thân, đề cao lòng trung nghĩa.

1.4. Lý giải về sự phân cấp bậc trong Tứ Phủ:

Đạo giáo là một tôn giáo pha trộn nhiều yếu tố của Phật giáo và Đạo giáo. Vì vậy, có một số vị Thần Phật được thờ trong Tứ Phủ như Phật Thích Ca, Quán Thế Âm, Ngọc Hoàng Thượng Đế,… Các vị Thần Phật này thường được thờ ở những ngôi cao. hơn Thánh Mẫu. Tuy nhiên, về cơ bản, các tín đồ thường chỉ tập trung thờ phượng và sinh hoạt tôn giáo xung quanh Thánh Mẹ trở xuống.

Hệ thống tứ phủ tuân theo quy luật phân chia tương đối thống nhất theo ba cõi: Cõi trời (Thiên Phủ), cõi rừng núi (Nhạc Phủ), cõi nước (Nhạc phủ) và cõi đất (Thổ Địa). Trong đó, chúng ta có thể xác định được các vị Thần, Thánh, Quan, Chầu, Hoàng tử, Cô Cậu nằm ở vùng nào dựa trên màu sắc, trang phục, trang phục tương đương.

2. Sự tích về cô Bé Bắc Nga:

Truyền thuyết kể rằng: Ngày xưa con người và tiên nữ chung sống với nhau, tiên nữ thường du ngoạn xuống trần gian, thấy vùng đất này đầy hoa tươi cây lạ, cây cối xanh tươi, có dòng sông Kỳ Cùng hữu tình. Một trong những nàng tiên nói với dân làng rằng nơi đây rất đẹp và đất đai tốt, cô ấy không muốn lên thiên đường nữa. Từ đó, nhân dân trong vùng góp công, góp của, góp của, xây dựng đền thờ các vị tiên, mong các vị tiên phù hộ độ trì, che chở cho dân làng có cuộc sống bình yên, hạnh phúc. Về sau, cũng có nhiều bậc tiền nhân, văn nhân mến cảnh đẹp đã bỏ tiền trùng tu, tôn tạo đền Tiên, rồi chùa Phật, tục gọi là chùa Bắc Nga. 

3. Phụng thờ cô Bé Bắc Nga:

Chùa Bắc Nga tên chữ là “Tiên Nga Phật Tự” hay còn gọi là chùa Tiên Nga (Tiên Nga Tự). Chùa tọa lạc tại thôn Bắc Nga, xã Gia Cát, huyện Cao Lộc. Đây là lễ hội cầu may và du xuân, nam nữ lên đồi cao hát giao duyên với các làn điệu sli, luồng, được coi là nét tiêu biểu của lễ hội hát then ở Lạng Sơn.

Chùa Bắc Nga tọa lạc trên sườn đồi rộng thoai thoải ở thế sơn thủy hữu tình, lưng tựa vào núi, mặt hướng ra quốc lộ 4B và dòng sông Kỳ Cùng trong xanh, tạo thế “rồng chầu hổ phục” theo thế phong thủy. Đây là vị trí rất đẹp theo thuyết phong thủy. Kiến trúc trong chùa bài trí đơn giản, gồm tượng Phật, tượng ông Thiện, ông Ác, một số tượng nhỏ trên bàn thờ Tam Bảo và một số văn bia ghi lại nguồn gốc, quá trình công đức, trùng tu chùa. Tuy không thực sự bề thế và uy nghiêm như nhiều ngôi chùa khác nhưng chùa Bắc Nga từ lâu đã nổi tiếng linh thiêng, thu hút rất nhiều du khách thập phương đến cầu bình an.

4. Bản văn cô Bé Bắc Nga:

Ai đi xứ Lạng bao xa
Ai đi man ngược ai đi Bản Ngà
Hỏi đền cô bé Bắc Nga
Khí thiêng đúc tụ một tòa sơm lâm
Chợ Bản Ngà ngày phiên đông đúc
Người dân tọc Dao, Mèo gọi nhau
Người Tày người Thổ đua nhau
Người Nùng người Mán hẹn nhau quẩy hàng
Tiết tháng giêng ngày xuân mơn mởn
Rằm tháng giêng hội họp đông vui
Tìm về đến chùa Bắc Nga
Nghe danh cô bé anh linh hơn người
Nguyên xưa hầu mẫu Lộc Bình
Cửa rừng chốn đó cô thường vào ra
Mâu yêu cô bé nhất tòa
Ban cho trăm phép cứu người trần gian
Cô cứu người thoát cơn hoạn nạn
Lại cứu người khỏi ách tai ương
Trần gian ghi nhớ ơn người
Lập miếu cô bé sơm khuya phụng thờ
Miếu thờ cô am thanh cảnh vắng
Cây cổ thụ bên chùa Bắc Nga
Ngày ngày niệm phật di đà
Trăng thanh gió mát tiên cô đi về
Sông Lộc Bình dòng trong dòng đục
Tiếng chim hót líu lít líu lô
Suối khe sơn thủy hữu tình
Cô bé chơi thác Long Đầu, Khuôn Van
Sắm sửa hàng cô đi lễ phật
Lại băng rừng thăm thú động tiên
Cô chơi Nhất, Nhị, Tam Thanh
Đồng Đăng lễ mẫu cô đi Tà Lài
Đền Tà Lài bốn mùa mát mẻ
Lại qua miền hang Gió, hang Dơi
Trở về mát mẻ thảnh thơi
Hẹn dân trăm họ tháng giêng tìm về
Rằm tháng giêng về đền cô bé
Người dân tộc mở hội đông vui
Điệu Sli điệu Lượn dao duyên
Hẹn rằng ngày ấy thì về đền cô

5. Khánh tiệc Cô Bé Bắc Nga diễn ra khi nào?

Chùa Bắc Nga tên chữ là “Tiên Nga Phật Tự” hay còn gọi là chùa Tiên Nga (Tiên Nga Tự). Chùa tọa lạc tại thôn Bắc Nga, xã Gia Cát, huyện Cao Lộc. Lễ hội chùa Bắc Nga được tổ chức vào ngày 15 tháng Giêng hàng năm (trùng với chùa Tam Thanh). Đây là lễ hội cầu may và du xuân, nam nữ lên đồi cao hát giao duyên với các làn điệu sli, luồng, được coi là nét tiêu biểu của lễ hội hát then ở Lạng Sơn.

6. Ý nghĩa của việc thờ phụng Cô Bé Bắc Nga:

Thờ Tam – Tứ phủ nói chung hay thờ phụng cô Bé Bắc Nga có ý nghĩa vô cùng quan trọng và sâu sắc không chỉ trong tâm thức người Việt mà còn trong văn hóa tâm linh Việt. Tam Thánh Mẫu vốn được lấy cảm hứng từ những nhân vật có thật hoặc nhân vật dân gian. Điểm chung là cả ba Mẫu đều có công lớn trong việc bảo vệ và xây dựng làng. Bộ tượng thờ thể hiện tinh thần “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Nhờ ơn thần linh cai quản thiên nhiên, mưa thuận gió hòa, người dân yên tâm chăm lo sản xuất, trồng trọt để phục vụ cuộc sống.

Thứ hai, tượng Đức Thánh Mẫu tượng trưng cho sự kính sợ các vị Thần linh siêu nhiên. Con người nói chung và người Việt Nam nói riêng luôn kính sợ và tôn thờ Thần Thiên nhiên. Dân gian tin rằng thần núi, thần trời, thần nước đều có sức mạnh to lớn. Người ta thờ Thần để bảo vệ dân làng, bảo vệ và giúp đỡ mọi người có cuộc sống tốt đẹp. Chính từ tiềm thức sợ thần thánh và văn hóa dân gian mà tín ngưỡng được hình thành.

Tiếp theo, tại sao là Thánh Mẫu mà không phải nam thần? Bởi lẽ, tín ngưỡng thờ Mẫu xuất hiện ở Việt Nam từ rất sớm, kéo dài qua nhiều thế hệ và hình thành nên tín ngưỡng thờ Tam – Tứ Phủ như ngày nay. Phụ nữ có một vai trò quan trọng trong cuộc sống, sinh ra con người, nuôi nấng và bảo vệ chúng ta. Vì vậy, họ cho rằng trời là mẹ, đất là mẹ, thiên nhiên cũng là mẹ. Con người là những đứa trẻ được các Mẹ trên toàn thế giới bảo vệ. Đây cũng là lời khẳng định về vị trí và tầm quan trọng của người phụ nữ trong xã hội.