Mục lục bài viết
1. Có bao nhiêu nhóm máu?
Hệ nhóm máu ABO
Hệ nhóm ABO gồm các loại nhóm máu là nhóm máu A, nhóm máu B, nhóm máu O và nhóm máu AB và tỷ lệ phân bố từng nhóm máu trong cộng đồng cũng khác còn tùy thuộc theo chủng tộc. Tại Việt Nam, tỷ lệ này là: nhóm O khoảng 42,1%, nhóm B khoảng 30,1%, nhóm A khoảng 21,2% và nhóm AB khoảng 6,6%.
Nhóm máu A
Nhóm máu A được đặc trưng bởi sự hiện diện của kháng nguyên A trên các tế bào hồng cầu, và kháng thể B trong huyết tương. Người mang nhóm máu A có thể hiến cho những người có cùng nhóm máu A hoặc những người mang nhóm máu AB. Bên cạnh đó thì nhóm máu A cũng có thể nhận truyền máu từ những người mang nhóm máu O.
Nhóm máu B
Nhóm máu B được đặc trưng bởi sự hiện diện của kháng nguyên B trên tế bào hồng cầu, và kháng thể A trong huyết tương. Những người mà mang nhóm máu B có thể an toàn theo chỉ định hiến máu cho những người khác mang nhóm máu B hoặc những người mang nhóm máu AB. Ngoài ra, người mà mang nhóm máu B cũng có thể an toàn truyền máu nhận truyền máu từ những người mang trong mình nhóm máu O.
Nhóm máu AB
Nhóm máu AB không có phổ biến. Nhóm máu này được đặc trưng bởi có cả kháng nguyên A và B trên tế bào hồng cầu, và không có kháng thể trong huyết tương. Những người mang nhóm máu này đều có thể chấp nhận máu từ bất kì ai, tuy nhiên vì có cả hai kháng nguyên trên tế bào hồng cầu loại AB nên những người mang nhóm máu AB chỉ có thể hiến máu cho những người có cùng nhóm AB với họ.
Nhóm máu O
Nhóm máu O là nhóm máu phổ biến nhất. Nhóm máu O không có kháng nguyên A cũng không có kháng nguyên B trên tế bào hồng cầu, nhưng lại có cả hai kháng thể A và B trong huyết tương. Và những người có nhóm máu O chỉ có thể nhận truyền máu từ những người có cùng nhóm máu O, vì các kháng thể trong huyết tương của nó sẽ tấn công các loại khác. Thế nhưng, những người có nhóm máu O lại có thể hiến máu cho tất cả các nhóm máu khác, vì nhóm máu O hoàn toàn không có kháng nguyên.
Hệ nhóm máu Rhesus (Rh)
Vào cuối những năm 30 của thế kỷ 20, các nhà khoa học đã chứng minh đưa ra một lý thuyết mới về một hệ nhóm máu khác so với hệ ABO, được gọi là hệ nhóm máu Rh (Viết tắt của Rhesus – tên một loài khỉ đã được lấy máu để tiến hành nghiên cứu). Hệ nhóm máu Rh sẽ có Rh+ và Rh- dựa vào sự có mặt của kháng nguyên D trong tế bào hồng cầu. Máu có kháng nguyên D sẽ là Rh+, nếu không sẽ là Rh-. Người thuộc nhóm máu Rh âm không nhận máu từ nhóm Rh dương (ngoại trừ lần đầu truyền máu vì chưa có kháng thể chống Rh dương).
Ví dụ:
– Hệ ABO có 4 nhóm máu: A, B, AB, O
– Hệ Rh có 2 nhóm máu thường gặp là Rh(D) dương và Rh(D) âm, hay còn gọi là Rh(D)+ và Rh(D)-
Chỉ tính riêng 2 hệ nhóm máu ABO và hệ Rh, đã có 8 nhóm máu phổ biến như: A+; A-; B+; B-; AB+; AB-; O+; O- (A+ nghĩa là người đó vừa có nhóm máu A thuộc hệ ABO vừa có nhóm máu Rh(D)+ thuộc hệ Rh).
Tại Việt Nam, tỷ lệ người có nhóm máu Rh âm chiếm tỷ lệ rất thấp, khoảng 0,04% – 0,07% dân số nên họ được coi là người nằm trong các nhóm máu hiếm. Trong khi đó, ở Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Úc… tỷ lệ này cao hơn nhiều, chiếm khoảng 15% – 40% dân số.
2. Nguyên tắc truyền máu:
Truyền máu là hoạt động nhận máu hoặc các chế phẩm máu sẽ bao gồm hồng cầu lắng, tiểu cầu và huyết tương từ người khác để lưu trữ lại máu trong túi nhựa và truyền qua dây truyền có kim tiêm gắn vào tĩnh mạch cánh tay của người nhận.
Hoạt động truyền máu sẽ không gây cảm giác đau đớn tuy nhiên có thể sẽ khiến người nhận phải khó chịu một chút, mỗi đơn vị máu thường sẽ được truyền trong khoảng từ 2 – 4 giờ.
Người ta sẽ tiến hành truyền máu trong những trường hợp như: giảm thể tích máu, cung cấp vài thành phần của máu ngoài hồng cầu, điều trị thiếu máu, truyền huyết tương cho bệnh nhân huyết hữu,…
Nguyên tắc truyền máu
Nguyên tắc truyền máu là bắt buộc không được để kháng nguyên và kháng thể tương ứng gặp nhau trong một cơ thể. Do vậy, việc xác định nhóm máu chính xác trước khi truyền là rất quan trọng, nếu tương khắc có thể gây ra máu đông và nguy cơ tử vong.
Nhóm máu O được gọi là nhóm máu “cho phổ thông” nghĩa là có thể cho được tất cả các nhóm khác nhưng chỉ nhận được máu cùng nhóm là O.
AB là nhóm máu “nhận phổ thông” nghĩa là nhận được tất cả các nhóm nhưng chỉ cho được người cùng nhóm máu AB. Nhóm máu A có thể truyền cho người có loại nhóm máu O hoặc A, nhóm B có thể nhận máu nhóm O hoặc B.
Cụ thể đối với từng nhóm máu thì quy tắc truyền máu như sau:
Nhóm máu O: Có thể truyền cho tất cả các nhóm máu A, B, AB và O nhưng chỉ nhận được nhóm máu O.
Nhóm máu A: Có thể truyền cho người có nhóm máu A, AB và có thể nhận được nhóm máu A, O.
Nhóm máu B: Có thể truyền cho người có nhóm máu B, AB và có thể nhận được nhóm máu B, O.
Nhóm máu AB: Chỉ truyền được cho người có nhóm máu AB nhưng có thể nhận được nhóm máu A, B, AB và O.
3. Nhóm máu hiếm:
Kháng nguyên nhóm máu có tỷ lệ rất khác nhau sẽ tùy thuộc vào chủng tộc, quốc gia và các vùng địa lý. Theo quy ước của Hội Truyền máu quốc tế, nhóm máu có tỷ lệ dưới 0,1% trong quần thể được coi là hiếm và dưới 0,01% được coi là rất hiếm.
Ở Việt Nam, những người có nhóm máu Rh(D) âm (bao gồm nhóm O-, A-, B-, AB-) ước tính chiếm khoảng 0,1% dân số (trong 1.000 người mới có 1 người), nên mới được coi là nhóm máu hiếm.
Bên cạnh đó, ở Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Úc… tỷ lệ nhóm máu Rh(D) âm trong cộng đồng cao hơn nhiều, chiếm khoảng 15% – 40% dân số.
Nhóm máu hiếm Rh(D) âm giống với các nhóm máu khác; người có nhóm máu hiếm thì cuộc sống sinh hoạt vẫn bình thường giống như tất cả những người mang nhóm máu Rh(D) dương (gần 99% người Việt Nam như vậy).
Hiện nay, nhóm máu được cho là hiếm nhất thế giới có tên là Rh-null. Người mang nhóm máu này không có bất kỳ kháng nguyên thuộc loại Rh nào cả, không riêng gì RhD. Hiện chưa tới 50 người mang nhóm máu này và nó được gọi là “loại máu vàng”.
Người thuộc nhóm máu hiếm Rh- có khả năng gặp rủi ro sẽ cao hơn so với những người thuộc nhóm máu khác bởi:
Một là, khi họ cần phải truyền máu (ví dụ do tai nạn gây mất máu hoặc phẫu thuật cấp cứu) thì không phải lúc nào cơ sở y tế hoặc bệnh viện nơi cấp cứu cũng có sẵn nhóm máu hiếm này (vì nhóm máu hiếm nên sẽ rất ít và khó tìm).
Hai là, người mẹ mang nhóm máu Rh âm và em bé là Rh dương, cơ thể người mẹ sẽ phản ứng với máu của em bé. Cơ thể người mẹ sẽ tạo ra kháng thể (protein) để chống lại máu Rh+ của em bé và nguy cơ cao sẽ gây ra các triệu chứng tán huyết từ nhẹ đến nặng. Gây ra các nguy cơ tử vong cao.
Rh không tương thích còn có thể gây ra vấn đề khó khăn trong lần mang thai sau của người mẹ, khi kháng thể D ở người mẹ (được sản sinh ra qua cơ chế đáp ứng miễn dịch ở lần mang thai trước) có thể đi qua nhau thai và tấn công các tế bào hồng cầu của thai nhi dẫn đến tình trạng thiếu máu tan huyết ở em bé, hoặc có thể nặng hơn là gây ra sảy thai.
May mắn là nếu phát hiện sớm sự không tương thích trên, các bác sĩ sẽ áp dụng phương pháp điều trị trước khi sinh, giúp phòng ngừa các triệu chứng và đưa ra cách khắc phục nhanh chóng.
Vì vậy, phụ nữ mang thai cần các xét nghiệm kháng nguyên Rh, thông qua đó để sàng lọc và phát hiện sự tương thích trong cơ thể mẹ và bé.
Ba là, phụ nữ mang nhóm máu Rh-, đã mang thai có nhóm máu Rh+ thì khả năng cao sẽ xảy ra tai biến truyền máu ngay ở lần nhận máu nhóm Rh+ đầu tiên.
4. Nếu nhận nhầm nhóm máu gây ra tác hại gì?
Phản ứng truyền máu tán huyết cấp có thể xảy ra trong vòng 24 giờ sau khi truyền máu và thường xảy ra trong quá trình truyền máu. Gây ra hậu quả rất tồi tệ.
Những phản ứng khá dễ phát hiện và bệnh nhân dễ nhận ra. Các triệu chứng có thể xảy ra như cảm giác nóng tại chỗ truyền máu, cảm giác ớn lạnh, sốt, và đau ở lưng, hai bên sườn,…
Hầu như phản ứng liên quan đến hầu hết các tán huyết nội mạch; các hồng cầu của máu truyền vào bị phá hủy bởi các kháng thể của người nhận ngay trong lòng mạch máu. Các phản ứng đồng loạt có thể gây ra sốc và dẫn đến tử vong nhanh chóng.
Ngành huyết học hiện đại đề nghị chỉ truyền cho bệnh nhân thành phần của máu mà họ cần, nghĩa là nên dùng các chế phẩm từ máu. Một đơn vị máu vừa được lấy, máu sẽ được tách ra từng thành phần: hồng cầu, tiểu cầu, plasma, tủa đông. Kỹ thuật này cho phép sử dụng tối đa các thành phần của máu.
