Phân tích truyện ngắn Tinh thần thể dục chọn lọc siêu hay

1. Phân tích truyện ngắn Tinh thần thể dục chọn lọc siêu hay:

Nguyễn Công Hoan, “bậc thầy truyện ngắn trong văn học Việt Nam hiện đại”, “ngọn cờ đầu của văn học hiện thực phê phán Việt Nam… Ông tiếp cận chủ nghĩa hiện thực qua văn học trào phúng”. Ông sử dụng tiếng cười như vũ khí để chỉ trích chế độ thực dân, với nhiều đề tài từ cuộc sống khó khăn của tầng lớp nhân dân.

Qua tiếng cười lạc quan đó, người ta nhận ra sự thực về những đớn đau dưới chế độ ác độc. “Tinh thần thể dục” là một trong những tác phẩm nổi bật của ông, với ngôn từ hóm hỉnh và sâu cay, vạch rõ bản chất lố bịch của “phong trào thể dục thể thao”.

Trong truyện ngắn “Tinh Thần Thể Dục,” câu chuyện bắt đầu với một bức trát đầy lạ lùng, giống như một tờ quảng cáo về cuộc thi bóng đá ở huyện, nhưng lại có quy định khắt khe về việc tham gia và xem. Sự mâu thuẫn này đã khởi đầu cho chuỗi những tiếng cười về tinh thần thể dục bị ép buộc.

Có người thậm chí cố gắng trốn tránh việc tham dự cuộc thi bóng đá này bằng cách trốn lao động, làm phu, hoặc thậm chí làm lính. Mọi tình huống trớ trêu và hài hước diễn ra, từ việc xin lỗi đến việc đóng đinh, từ việc thuê người thay mặt đến việc ép buộc người xem. Có lẽ việc đặt tên cho sự kiện này là “Chuyến Phu Bóng Đá” sẽ phản ánh đúng hơn tình hình thực tế.

Sau bức trát ấy, là cảnh anh Mịch quỳ lạy lục van xin ông lý một cách khẩn thiết và tội nghiệp: “Lạy ông làm ơn làm phúc tha cho con…”, mới đọc vào người ta cứ ngỡ chắc anh Mịch này phạm tội gì to tát lắm nên mới phải van xin hết lời như thế, còn ông lý kia thì hung dữ, kiên quyết, thậm chí là dọa nạt không thương tiếc “chết đói hay chết no tao đây không biết”, “tao trình thì rũ tù”, rồi thì “tao sai tuần đến gô cổ lại đừng kêu”,…

Trong lòng độc giả, chắc chắn chỉ có những sự kiện lớn mới đem lại những vấn đề nghiêm trọng như bắt giam, đàn áp, hoặc tranh cãi quyền lợi. Nhưng thật ra, sự kiện bóng đá này đã trở thành nỗi ám ảnh đối với dân làng, đặc biệt là những người gặp khó khăn như anh Mịch. Họ đã phải hy sinh thêm một ngày để tham gia vào việc “vỗ tay” chỉ để đáp ứng yêu cầu, khiến họ mất hết thời gian và năng lượng để làm việc khác.

Trận bóng đá, vốn được coi là một hoạt động vui vẻ, là cơ hội để thể hiện tinh thần tự nguyện, bây giờ lại trở thành gánh nặng cho dân làng. Sự mâu thuẫn giữa việc muốn tham gia thể thao và sự bắt buộc khiến mọi người không biết phải cười hay khóc.

Rồi đến bác Phô, với sự khéo léo và dịu dàng, đặt lên ông lý nhiều lý do để không buộc ông chồng bệnh của mình phải đi xem bóng đá! Nhưng hóa ra, việc đi xem bóng không phải là niềm vui của người yêu thể thao, không phải là sự tự nguyện. Vậy mà họ phải đấu tranh, làm mọi cách để tránh khỏi nó.

Thậm chí kỳ lạ đến mức ông lý tuyệt tình “ốm gần chết cũng phải đi”, rồi thì độc giả cũng phải phì cười vì câu nói đậm chất tấu hài về một trận đá bóng có vẻ không mấy hay ho này “Ai cũng lấy cớ ốm yếu mà không đi thì người ta đá bóng cho chó xem à?”.

Bác Phó gái ban đầu cũng muốn thay chồng đi, nhưng ông lý không chấp nhận, cho rằng phụ nữ chỉ là “nữ nhân ngoại tộc, ai kể”. Một lần nữa, mọi người nhận ra sự lạc hậu, thối nát của chế độ phong kiến suy tàn, mà còn trọng nam khinh nữ, không cho phụ nữ quyền xem bóng đá! Điều này khiến mọi người tự hỏi, tinh thần thể dục lạ lùng thế nào mà lại có chỗ cho sự phân biệt giới tính?

Một trường hợp khác của việc đút lót là khi bà cụ phó Bính thuê người thay mình. Đối với ông lý, việc này dễ giải quyết hơn, chỉ cần có đủ nam nhân đủ số lượng, ông ta sẽ nhận đút lót. Tuy nhiên, ông lý cũng phải ra vẻ khó xử, giả vờ lo lắng: “Tôi nhận lễ của con bà mà tôi lo lắm. Việc quan nào phải việc chơi”. Một lần nữa, độc giả lại nhìn thấy sự tham lam, bẩn thỉu và đê tiện của tầng lớp phong kiến, mà họ chỉ quan tâm đến việc lợi ích cá nhân, không quan tâm đến đạo đức.

Câu chuyện trở nên hài hước hơn khi nghe về việc ông lý sắp xếp thời gian dẫn người đi xem bóng đá, nhưng thực tế lại như một chuyến đi phu, vất vả và nghiêm túc, chứ không phải là một trận đấu thoải mái và vui vẻ.

Điều đặc biệt là trận bóng diễn ra vào 3, 4 giờ chiều nhưng người đi xem lại phải chuẩn bị từ lúc gà gáy, cơm nước thậm chí phải chuẩn bị từ chiều hôm trước. Thực tế, chuyến đi coi bóng như thế này khiến mọi người chỉ mong muốn ở nhà và cố gắng đút lót để qua ải, bởi nó còn lằng nhằng và mệt mỏi hơn cả đi làm, chẳng còn cái tinh thần thể dục hay giải trí trẻ khỏe nữa.

Điều cao trào nhất là cảnh dẫn người đi xem bóng, một cảnh tượng chưa từng có khiến mọi người phải cười ra nước mắt, không phải vì vui mà là vì tiếng cười sâu cay của Nguyễn Công Hoan, với hiện thực khốn khổ và tàn nhẫn. Ai cũng ngỡ ngàng khi thấy cảnh kiểm tra người đi xem bóng biến thành cuộc vây bắt, truy lùng như truy bắt tù nhân vượt ngục, khiến người bị truy bắt sợ hãi và cố gắng trốn tránh như trốn nợ.

Bộ mặt tàn ác của chế độ phong kiến lại một lần nữa bị Nguyễn Công Hoan công khai vạch ra, bằng câu chửi, câu gắt của ông lý “Hễ đứa nào láo cứ đánh sắc tiết chúng nó ra…Chúng bay gô cả giải được ra đây cho ông!”. Phải chăng ông lý cứ nhỏ nhẹ khuyến khích, động viên, bỏ cái sự độc ác, uy quyền ấy đi có khi cũng chẳng thiếu tận tám đứa! Những người trốn không đi kẻ thì muốn trốn ở nhà đi làm kiếm tiền cứu đói cho gia đình, kẻ thì chẳng mượn được bộ đồ nghiêm chỉnh để đi “vỗ tay”.

Cái đói, cái khổ, làm con người mệt mỏi cả về tinh thần lẫn thể xác. Thêm vào đó, cái tinh thần thể dục bịp bợm hành hạ thật không kể đâu cho hết nỗi khổ của người nông dân Việt Nam. Thật đau xót khi nhìn thấy điều này, và từ đây, chẳng còn gì để cười với những mâu thuẫn điên rồ của tinh thần thể dục nữa.

Kẻ thoát khỏi cũng phải dựa vào chiêu trò ngủ lang, ngủ nhờ, coi như là “lánh nạn”, như tránh tà. Còn ông lý, ông ta coi xét người đi xem chẳng khác nào “tù binh”, chỉ sợ rằng nếu không coi sóc kỹ lại có thể bỏ lọt.

Thực sự, cuộc thi bóng này ngày càng trở nên lố bịch hơn, trở thành công cụ cho bọn quan sai tỏ ra nhiệt tình, trách nhiệm với công việc, và còn được vơ đầy túi. Nó trở thành gánh nặng, nỗi ám ảnh của người nông dân khốn khổ, cùng cực. Và cái trào phúng, cái mâu thuẫn của câu chuyện cũng thể hiện ở chính những lời chửi rủa của ông lý “Chúng nó ngu như lợn. Người ta cho xem đá bóng chứ ai làm gì mà cũng phải bắt….”, “Mẹ bố chúng nó, cho đi xem đá bóng chứ ai giết thế mà phải trốn như trốn giặc”.

Tinh thần thể dục của Nguyễn Công Hoan đã châm biếm, trào phúng một cách sâu sắc với cốt truyện rời rạc, chứa đựng đầy những mâu thuẫn lạ lùng khiến người ta cười ra nước mắt. Tác giả vạch trần cái bộ mặt “văn minh” bịp bợm của bè lũ thực dân, cùng với sự phối hợp lố bịch, tàn ác của bọn tay sai phong kiến đã đẩy nhân dân vào cảnh khốn cùng, tách biệt người dân Việt Nam khỏi các phong trào cách mạng, chống lại bè lũ xâm lược bàng những trò có vẻ là đưa văn minh vào đất nước ta như cầu lông, bóng đá, bóng bàn, bơi lội.

Truyện ngắn thành công bởi ngôn ngữ tự nhiên, sinh động, cốt truyện nhìn tưởng rời rạc nhưng gắn kết với nhau bằng những mâu thuẫn gây cười. Từ đó, tác giả tập trung thể hiện tư tưởng và nội dung chính của truyện là phê phán, châm biếm sâu cay những trò lố lăng của chính quyền xã hội đương thời.

2. Phân tích truyện ngắn Tinh thần thể dục chọn lọc:

Truyện ngắn Tinh thần thể dục (đăng trên tuần báo tiểu thuyết thứ bảy số 251, ngày 25/3/1939) đã vạch rõ tính chất bịp bợm của phong trào “thể dục thể thao”, “vui vẻ trẻ trung” đương thời mà thực dân Pháp cổ động rầm rộ để đánh lạc hướng thanh niên.

Có thể thấy Tinh thần thể dục là một tấn bi hài kịch xung quanh chuyện thể thao lúc bấy giờ.

Vào những năm đầu thế kỉ XX. Sau khi đặt xong ách thống trị ở Việt Nam và Đông Dương, thực dân Pháp bắt đầu tuyên truyền cho chính sách khai thác thuộc địa của chúng. Với các chiêu bài “mở mang nền văn minh tân tiến” để lừa bịp nhân dân toàn thế giới, rằng chúng đến An Nam để “khai hoá văn minh” nhưng thực chất là để che đậy bản chất thực dân của chúng, che đậy dã tâm cướp nước xâm lăng. Hành động của chúng đã tạo nên một vở hài kịch đặc biệt: “Tinh thần thể dục”.

Chất bi hài kịch bộc lộ rõ ngay từ đầu tác phẩm, trong trát quan gửi xuống:

Nay thừa lệnh Tinh đường…… tại sân vận động huyện có cuộc đá bóng thi, nhiều chiến tướng đá rất hay, mọi nhẽ”…

Bức trát quan với nội dung thể thao “vui vẻ trẻ trung” mà như một mệnh lệnh bắt người ta đi xem như bắt đi phu đi lính. Đã thế, trát quan lại hết lời quảng cáo cho các chiến tướng “đá rất hay, mọi nhẽ”. Thật là hài hước.

Làng Ngũ Vọng nhận được lệnh phải cử đủ 100 người, “ai đi đến sân vận động cũng phải ăn mặc tử tế, đi đứng nghiêm chỉnh phải vỗ tay luôn luôn, vì hôm ấy có nhiều quan khách”; rồi lại phải “có 5 lá cờ, sẵn sàng từ mười giờ sáng”, ai “không tuân lệnh sẽ bị cữu”.

Tiếng cười ở đây bật lên là do có mâu thuẫn giữa một bên là tinh thần tự nguyện của thể dục thể thao, một bên là mệnh lệnh hết sức nghiêm khắc; một bên là tình yêu, hứng thú của người dân đối với bóng đá với một bên là sự ép buộc.

Tiếp sau bức trát quan là những cảnh người dân tìm cách trốn tránh, với những cuộc săn lùng ráo riết của ông lí.

Bắt đầu là cảnh anh Mịch nhăn nhó chắp tay lạy ông lí xin tha cho không đi xem bóng đá. Vì cuộc sống quá khốn khổ, anh phải ở nhà đi làm trừ nợ cho ông Nghị, nếu không thì vợ con anh chết đói.

Trớ trêu thay, các quan của dân đâu có thèm để ý đến sự sống hay chết, đói hay no của dân. Ông lí chỉ biết làm theo lệnh quan trên ép người ta đi xem như ép nộp sưu nộp thuế. Hết nạn nha dịch, sưu cao thuế nặng, lại đến nạn đi xem bóng đá”. Ông lí chiếu sổ đinh để bắt đủ 100 người, ai chống sẽ bị bắt rũ tù. Anh Mịch, “cắn răng, cắn cổ” lạy cụ lí. Đi xem bóng đá chứ có phải đi tù đâu sao lại sợ đến vậy? Vì cuộc sống túng quẫn quá, họ không sức đâu để đi xem bóng đá. Một cảnh tượng cười ra nước mắt.

Vậy mâu thuẫn hài hước đã được bộc lộ giữa một bên là “phong trào thể dục” với một bên là đời sống khốn khổ của nhân dân.

Cảnh tượng tiếp theo là bác Phô gái. Đến cả một người ốm gần chết như chồng bác Phô gái cũng không được miễn. Vì “ai cũng lấy cớ ốm yếu mà không đi thì người ta đá bóng cho chó xem à?”. Vả lại, bác Phô gái cũng không đi thay được vì “nữ nhân ngoại tộc, ai kể!”. Rõ ràng, người dân ở đây không chỉ khổ vì nạn bóng đá hay đói nghèo mà còn vì nạn cường hào, ác bá ức hiếp.

Lại thêm một cảnh quan trọng nữa là bác phó Bính. Ông lí trưởng làm theo phép nghiêm túc đến thế lại đi nhận tiền của bà phó chì vì để cho một người khác đi xem bóng đá thay con trai bà. Thì ra chỉ có việc đi xem hay không đi xem bóng đá cũng phải có tiền hối lộ. Chi tiết ông Lí nhăn mặt nhặt ba hào bỏ túi đã mâu thuẫn với sự uy nghiêm của ông tạo ra sự hài hước. Lời nói thì vừa “oai phong” vừa bộc lộ cái bản chất bẩn thỉu, đê tiện:

– Tôi nhận lễ của con bà mà tôi lo lắm. Việc quan nào phải việc chơi.

Cái việc ông sắp xếp thời gian cho mọi người lên huyện cũng thật nực cười: trận bóng đá tận ba giờ chiều mới khai mạc, thế mà người xem phải tập trung từ ba giờ sáng, lại còn phải chuẩn bị cơm nắm từ chiều hôm trước..

Nguyễn Công Hoan là cây bút trào phúng xuất sắc, do đó, ta thấy tiếng cười của ông vừa thâm thuý vừa sâu cay. Nghịch lí thể hiện ngay ở tiêu đề của tác phẩm: “Tinh thần thể dục”. Đáng lẽ tiêu đề ấy là để ca ngợi thể dục thể thao mới đúng. Nhưng khi đọc những trang truyện chúng ta lại thấy điều ngược lại.

Cuộc bắt người đi xem thể thao đã trở thành cuộc đi săn. “Người đi săn” ở đây là bọn tuần do ông lí điều khiển, và nạn nhân không ai khác, đó là người nông dân khốn khổ. Họ vì nghèo đói, vì không thích bóng đá nên tìm đủ mọi cách để trốn tránh. Dăm sáu anh khôn ngoan đã kéo đến ngủ nhờ nhà khác, hoặc làng khác. Thật là một cuộc “lánh nạn”. Những ngôn từ ở đây được dùng thật sắc sảo. Những cuộc đối thoại diễn ra trong tác phẩm ngắn gọn, rõ ràng như ngôn ngữ kịch, khiến người ta cười ra nước mắt.

Màn kịch cuối cùng, nặng nề nhất là cảnh thằng Cò trốn cùng con nhỏ trong đống rơm, bị lính tuần bắt được. Ta hãy nghe cuộc đối thoại của thằng Cò với hai anh tuần:

– Lạy các bác, các bác cho tôi ở nhà làm ăn.

– Sao anh đã hẹn với ông lí, lại không đi, để ông ấy chửi địa lên kia kìa.

– Tôi đi thì tôi mất cả ngày, mà mất buổi làm thì tôi với cháu nhịn đói.

– Tôi không biết!

– Mấy bị tôi không mượn đâu được quần áo.

– Không biết! Anh ra đình mà kêu với ông lí!

Trong từng câu chữ, ta đã thấy mâu thuẫn trào phúng hiện lên rõ nét. Đến ông lí trưởng làng Ngũ vọng, người chịu trách nhiệm chính trong việc săn người đi xem bóng đã cũng phải thốt lên: “Chúng nó ngu như lợn. Người ta cho xem đá bóng chứ ai làm gì mà cũng phải bắt….”; “Mẹ bố chúng nó, cho đi xem đá bóng chứ ai giết thế mà phải trốn như trốn giặc .

Tinh thần thể dục đã phản ánh một cách sâu sắc thực trạng đời sống nhân dân cũng như xã hội Việt Nam lúc bấy giờ. Khi nền văn minh Âu Tây mà thực dân Pháp đem đến Việt Nam đã làm xáo trộn, tạo nên một xã hội hỗn độn giữa lúc nhân dân đang bị bóc lột bần cùng.

Tính bi hài kịch của truyện đã tạo ra những đòn tấn công sắc nhọn đối với chế độ thực dân, phong kiến, lột mặt nạ “văn minh”, để lộ ra một cách rất rõ ràng hiện thực tăm tối và khốn khổ của nhân dân do nạn bóc lột, cường hào, tham nhũng với cường quyền nữa, trong đó có “nạn thể dục thể thao”.

3. Phân tích truyện ngắn Tinh thần thể dục siêu hay:

Nguyễn Công Hoan (1903-1977) sinh tại làng Xuân Cầu, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Trước Cách mạng tháng Tám, ông dạy học và viết văn. Nổi tiếng với truyện ngắn, ông là một trong những nhà văn tiêu biểu của trào lưu văn học hiện thực phê phán 1930-1945. Sau Cách mạng, ông hoạt động báo chí và văn học, và là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam khóa đầu tiên (1957).

Tác phẩm chính của ông gồm: Kép Tư Bền (1935), Bước đường cùng (1938), Đời viết văn của tôi (1971),… Được vinh danh bằng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt I, năm 1996.

Nguyễn Công Hoan viết “Tinh thần thể dục” năm 1938, để phê phán thực dân Pháp. Truyện này vạch trần bộ mặt giả nhân giả nghĩa của kẻ thù bằng tiếng cười sâu cay.

Bằng tiếng cười phê phán mỉa mai, Nguyễn Công Hoan tái hiện cảnh bắt người đi xem đá bóng dưới cái bề ngoài của “tinh thần thể dục,” là hình thức của phong trào thể thao Đuy-cô-roa do thực dân Pháp khơi dậy để lừa bịp nhân dân.

Trong truyện ngắn “Tinh thần thể dục,” ông vạch trần sự hề “vui vẻ” của thực dân Pháp trong việc bắt người đi xem đá bóng, khiến họ phải trốn tránh. Tác phẩm mạnh mẽ phê phán bộ mặt xảo trá, mị dân của chính quyền thực dân, đồng thời hé lộ số phận đáng thương của người nông dân.

Câu chuyện là sự mâu thuẫn giữa bản chất và hình thức của phong trào thể thao này, đồng thời tố cáo sự hành hạ của quan tỉnh thức quan huyện. Sự hài hước nảy sinh từ việc bắt người đi xem đá bóng như đi bắt giặc, khiến người dân phải trốn tránh để tránh mất việc làm và nguồn sống.

Trong cuộc náo loạn của làng xóm, người dân bị cưỡng bức và khai thác, tạo nên một tấn bi hài kịch đầy cảm xúc. Đằng sau tiếng cười ấy, tác giả lột tả cảnh đời éo le của người nông dân trong chế độ thực dân phong kiến trước Cách mạng tháng Tám.

Trong thời kỳ thực tế của phong trào thể thao Đuy-côroa, tác giả đã tạo ra những tình tiết truyện sôi động, hấp dẫn và hài hước. Cốt truyện đơn giản nhưng đầy đủ các cảnh, chuyển tiếp nhanh như trong một bộ phim sống động với nhiều nhân vật, tình huống và cảm xúc đặc sắc, thú vị.

Những tình tiết như anh Mịch gặp ông Lí, bác Phó gái dịu dàng, bà cụ Phó Bính hóm hỉnh, và tiếng quát tháo om sòm của ông Lí đã tạo nên một bức tranh hài hước và mỉa mai sâu sắc, phê phán rõ ràng. Đó là tiếng cười của Nguyễn Công Hoan, một cây bút trào phúng bậc thầy để phản đối chế độ thực dân phong kiến!