Giai đoạn từ thế kỷ 18 đến nửa đầu thế kỷ 19, văn học Việt Nam diễn ra nhiều trào lưu khác nhau, đó là: chủ nghĩa đạo đức, chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa nhân đạo. Trong các trào lưu đó, trào lưu nhân đạo thực sự mới mẻ, nổi bật nhất với nội dung phong phú, đa dạng, chứa đựng nhiều giá trị được coi là đỉnh cao nghệ thuật của thời đại, góp phần quan trọng vào việc hình thành những đặc điểm, giá trị riêng của văn học giai đoạn này.
Mục lục bài viết
- 1 1. Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học thế kỷ 18 đến nửa đầu thế kỷ 19:
- 1.1 1.1. Lên án, tố cáo chế độ phong kiến, giai cấp thống trị, chiến tranh phong kiến trên quan điểm nhân đạo bảo vệ quyền sống cũng như thể hiện tình yêu thương, cảm thông với những mảnh đời bất hạnh:
- 1.2 1.2 Khẳng định và đề cao tài năng, phẩm giá, khát vọng chính đáng của con người, đồng thời đề cao ý nghĩa của cuộc sống thế tục:
- 2 2. Thi sĩ Hồ Xuân Hương:
- 3 3. Hoàn cảnh ra đời Bánh trôi nước:
- 4 4. Bài thơ Bánh trôi nước:
- 5 5. Bánh trôi nước thuộc thể thơ gì?
1. Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học thế kỷ 18 đến nửa đầu thế kỷ 19:
Trong các tác phẩm văn xuôi, thơ phú thời Lý, Trần, các thi sĩ thể hiện niềm yêu mến, tin tưởng vào cuộc sống thế tục, thể hiện khát vọng thoát ra khỏi khuôn phép cứng nhắc để sống hòa hợp với con người và thiên nhiên. Trong các tác phẩm của
1.1. Lên án, tố cáo chế độ phong kiến, giai cấp thống trị, chiến tranh phong kiến trên quan điểm nhân đạo bảo vệ quyền sống cũng như thể hiện tình yêu thương, cảm thông với những mảnh đời bất hạnh:
Cảm hứng phê phán chế độ phong kiến, giai cấp thống trị và các cuộc chiến tranh phong kiến đã được tìm thấy trong các tác phẩm văn học ở các thế kỷ trước, đặc biệt là trong các bài thơ của
Thông qua hình tượng văn học, các nhà văn, nhà thơ đã trực tiếp hoặc gián tiếp lên án chế độ phong kiến, giai cấp thống trị và các cuộc chiến tranh phong kiến trên quan điểm nhân đạo, nhằm bảo vệ quyền sống. Đặng Trần Côn – tác giả của một bài thơ chữ Nôm có tiêu đề “Thương Vợ Lính” (Chinh phụ ngâm khúc; Hán tự: 征婦吟曲), tố cáo các phe phái phong kiến phát động nội chiến, cướp đi hạnh phúc và tuổi trẻ của nhân dân, gia đình tan nát, đẩy nhân dân vào cảnh lầm than, ly tán. Trong khi đó, với bài thơ “Cung oán ngâm khúc” (tiếng Hán: 宮怨吟曲), Nguyễn Gia Thiều đã chứng minh chế độ quân chủ đa thê đã đẩy cuộc đời của nhiều người phụ nữ vào cảnh bất hạnh, cô đơn.
1.2 Khẳng định và đề cao tài năng, phẩm giá, khát vọng chính đáng của con người, đồng thời đề cao ý nghĩa của cuộc sống thế tục:
Bên cạnh việc khám phá, phản ánh đời sống, thế giới tinh thần, coi con người là nhân vật trung tâm, các nhà văn, nhà thơ của trào lưu văn học nhân đạo đã lên án, tố cáo chế độ phong kiến cũng như giai cấp thống trị và các cuộc chiến tranh phong kiến đã vi phạm quyền đời sống. Họ đã thể hiện tình yêu thương và sự đồng cảm với những người khốn khổ và bất hạnh.
2. Thi sĩ Hồ Xuân Hương:
Cuộc đời và sự nghiệp của bà lần đầu tiên được khám phá trong Giai nhân di mặc , một tiểu sử do Nguyễn Hữu Tiến biên soạn, xuất bản năm 1916. Trong cuốn sách, tác giả đã cố gắng ghép lại một biên niên sử về những cột mốc trong cuộc đời của bà dựa trên về những câu chuyện trong văn hóa dân gian cổ điển và những manh mối được lồng trong những bài thơ của cô ấy.
Trước đây, các sử gia cho rằng cuộc đời của cụ Hương kéo dài vào nửa cuối thế kỷ 18 dưới triều Tây Sơn. Tuy nhiên, những phát hiện gần đây cho thấy bà sống dưới triều đại nhà Nguyễn. Những người cùng thời với bà bao gồm Phạm Đình Hổ, Đoàn Thị Điểm và thậm chí cả học giả nổi tiếng Nguyễn Du.
Là một trong số rất ít nhà thơ nữ trong số đông đảo các nhà thơ nam, Hồ Xuân Hương đã dùng giọng nữ để bày tỏ cảm xúc, quan điểm của mình về nhiều vấn đề khác nhau của phụ nữ. Nàng nổi bật như một hiện tượng đặc biệt khó phai trong văn học trung đại Việt Nam. Thông tin về thân thế, cuộc đời thực của bà cũng như tác giả đích thực của những bài thơ Nôm truyền miệng vẫn còn là một ẩn số. Ngoài việc bà là một trong số rất ít nhà thơ nữ trong văn học trung đại Việt Nam và chỉ viết về phụ nữ, một đề tài được coi là không chính thống, bà còn áp dụng một bút pháp thơ mà không một Nho sĩ đương thời nào dám sử dụng. Những bài thơ của bà thể hiện sự đồng cảm sâu sắc trước những đau khổ chung và bi kịch riêng mà người phụ nữ phải gánh chịu trong xã hội gia trưởng. Những bi kịch đó liên quan đến thói chung thủy, chửa ngoài giá thú, chung chồng, cảnh goá bụa, cảnh ngộ của những người đã qua tuổi lấy chồng,… Rõ ràng, đó là những bi kịch tinh thần, tình cảm. Hồ Xuân Hương lên án, tố cáo những thế lực độc ác, bạo tàn, thần quyền chà đạp lên quyền sống, quyền hạnh phúc của người phụ nữ. Những bài thơ của cô nhằm lật đổ các vị thần cũng như những người được coi là thần tượng hoặc nhân vật tối cao trong xã hội, chứng tỏ rằng họ tầm thường và thậm chí còn tầm thường hơn những người bình thường. Đây là lĩnh vực Hồ Xuân Hương thành công hơn bất kỳ nhà thơ, nhà văn nào khác.
Bên cạnh đấu tranh cho lợi ích và quyền lợi của phụ nữ, Hồ Xuân Hương ý thức khá rõ về tài năng và phẩm giá của người phụ nữ, những người luôn chịu thiệt thòi về mặt này. Vẻ đẹp tinh thần và phẩm giá truyền thống của người phụ nữ Việt Nam được thể hiện rõ nét trong những bài thơ của cô, chẳng hạn như “Mời nhai trầu” và “Bánh trôi nước”.
Chủ nghĩa nhân đạo đã thổi vào một tinh thần tươi mới và ý thức phục hồi các giá trị truyền thống. Điều này được thể hiện rất rõ trong các bài thơ của Hồ Xuân Hương, người được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm”. Chẳng hạn, trái ngược với những quan niệm “ngoại lai” và gia trưởng của Nho giáo, nội dung chủ yếu của thơ chỉ là đề cao những giá trị văn hóa truyền thống đề cao người phụ nữ và tín ngưỡng sinh sản trong nền văn minh lúa nước.
Thơ Hồ Xuân Hương nổi tiếng trước hết là nhờ cách chơi chữ, ẩn dụ và lối nói nước đôi một cách tài tình, thứ hai là vì giọng điệu nổi loạn, gần như bất kính, mà sau này được coi là đi trước thời đại. Thơ ca Việt Nam thời bấy giờ chịu ảnh hưởng nặng nề của thơ Đường Trung Quốc, vốn có những quy tắc cực kỳ chặt chẽ về hình ảnh, nhịp điệu và cách ngắt nhịp. Tuy nhiên, các tác phẩm chữ Nôm của Hương thoát khỏi sự cứng nhắc đó, sử dụng các ẩn dụ và so sánh lấy từ cuộc sống hàng ngày khiêm tốn của người Việt Nam.
3. Hoàn cảnh ra đời Bánh trôi nước:
Giống như đã trình bày ở trên thân thế lai lịch của tác giả của Hồ Xuân Hương là một ẩn số vì vậy hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm Bánh trôi nước cũng không được xác định rõ ràng. Chỉ biết bài thơ sáng tác trong thời kì phong kiến khi thân phận của những người vô cùng nhỏ bé tựa như bèo trôi. Bánh trôi nước được In trong hợp tuyển thơ văn Việt Nam tập III, NXB Văn hóa Hà Nội, năm 1963.
4. Bài thơ Bánh trôi nước:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
5. Bánh trôi nước thuộc thể thơ gì?
Bài thơ Bánh trôi nước được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.
– Bài thơ gồm có 4 câu.
– Mỗi câu thơ có 7 chữ cái
– Mỗi câu thơ sẽ ngắt nhịp 4/3.
– Vần được gieo ở cuối các câu thơ số 1, số 2, số 4.
Bài thơ Bánh trôi nước sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt với những ngôn ngữ cô đọng, đầy cảm xúc. Bên cạnh đó trong bài thơ tác giả cũng sử dụng nghệ thuật ẩn dụ vô cùng ấn tượng kết hợp linh hoạt với mô típ của thể loại văn học dân gian khiến cho những thơ vừa giản dị, chân thật gần gũi nhưng cũng rất uyển chuyển mang dáng dấp của sự uyên bác, tài hoa. Tất cả những yếu tố đó đã góp phần tạo nên một tuyệt tác nghệ thuật.
Như vậy, trên thực tế, chủ nghĩa nhân đạo giai đoạn này mang một nét độc đáo, mới mẻ với dấu ấn của nhiều tác giả trong đó bà chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương với ngòi bút ưu ái cho người phụ nữ đã để lại dấu son quan trọng trong kho tàng văn học nước nhà.
